O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

"Koptok dumaladi", "Chiroyli qo’ng’iroq,", "Ahmad 
koptokni oldi", "Lola Ahmadga koptokni irg’ityapti"
va hokazo), 
so’zlarni bo’g’inlarga ajratishga (masalan, 
lo-la qo’-g’ir-choq o’y-na-
yap-ti
) o’rgatiladi. 
Dasturda maktabgacha tarbiyaning asosiy vazifalaridan biri 
bo’lgan bolalarni ona tilida turli va aniq, gapirishga, ya'ni kattalar bilan 
turli faoliyatlarda: uydagi mashg’ulotlarda, mehnat jarayonida, kundalik 
tartib daqiqalarida erkin, to’g’ri munosabatda bo’lishga o’rgatishga 
katta ahamiyat berilgan. 
To’g’ri nutq, bu - tovush va so’zlarni to’g’ri talaffuz qilish;
so’zlarni ma'nosiga ko’ra to’g’ri ishlatish. Agar bola o’z fikrini 
aniq, va to’g’ri ifodalasa, atrofdagilarga uning fikri tushunarli 
bo’ladi; grammatika qoidalariga asosan so’zlar shaklini to’g’ri 
o’zgartirish va boshqa so’zlar bilan bog’lay olish, mahoradir. 
Ona tili dasturining ikkinchi xususiyati bu uning tevarak-atrof va 
tabiat bilan tanishtirish dasturi bilan qo’shib berilganligidir. Bolalarni 
tevarak-atrof bilan tanishtirish jarayonida ularning nutqi takomillashib 
boradi. Chunki tevarak-atrof bilan tanishtirish, turli voqea va 
hodisalarni, predmetlarni kuzatish so’z vositasi yordamida amalga 
oshiriladi. 
Dastur vazifalarini amalga oshirish yo’llari
.
Bolalar 
bog’chasida nutq o’stirish dasturi bolalarning u yoki bu faoliyatii
(o’quv, o’yin, mehnat, maishiy) jarayonida amalga oshiriladi. 
Bolalar nutqini shakllantirish katta kishilar tomonidan ma'lum bir 
faoliyati orqali amalga oshiriladi. Bu faoliyati turlarini shartli ravishda 
vositalar deb aytish ham mumkin. Shunday qilib, nutqni rivojlantirish 
vositalariga mashg’ulotlar, o’yin, mehnat, maishiy faoliyati yoki 
kundalik hayot faoliyati, san'at asarlarini idrok yetish kabilarni kiritish 
mumkin. Ammo bu faoliyati turlarining barchasiga tarbiyachi va 
kattalar rahbarlik qiladi, boshqaradi, yo’llaydi. 
Bolalar kundalik hayotdagi faoliyatilarida nutqdan mustaqil 
ravishda foydalanadilar. Ammo ularni kattalar nazoratisiz qoldirilsa, 

---

19 
nutqida ba'zi nuqsonlar mustahkamlanib qoladi. Shuningdek, yaxshi 
tashkil etilmagan mashg’ulot, o’yin, mehnat, maishiy faoliyati ham 
bola nutqiga salbiy ta'sir etadi.
Dasturda ham bola nutqini rivojlantirish bo’yicha ikkita ish turi 
ko’rsatilgan: 
birinchisi-bolalarning 
barcha 
bog’cha 
xodimlari, 
tarbiyachilar hamda bir-birlari bilan erkin muomalada bo’lishga 
o’rgatish; ikkinchisi-nutq o’stirish bo’yicha mustaqil mashg’ulotlar. 
Bolalarni erkin muomalaga o’rgatish quyidagi faoliyatlar jarayonida 
amalga 
oshiriladi: 
a) 
maishiy 
faoliyatida 
(ertalabki 
kiyim 
almashtirishda, kiyinishda, ovqatlanish jarayonida, yuvinishda va 
hokazo); b) sayr vaqtida; d) o’yin jarayonida; e) tevarak-atrof bilan 
tanishtirishda (ijtimoiy hayot va yilning turli fasllaridagi tabiat bilan);
g’) mehnat jarayonida (xo’jalik-maishiy, qo’l mehnati); h) bayram 
tadbirlari vaqtida; j) boshqa mashg’ulotlarda (shakliy matematik 
tasavvurlarini shakllantirish, rasm, ko’rish, yasash, qirqib yelimlash, 
jismoniy 
tarbiya, 
musiqa). 
Nutq 
o’stirish 
bo’yicha 
maxsus 
mashg’ulotlar hamma guruhlarda "Tevarak-atrof bilan tanishtirish, 
ijtimoiy hayot hodisalariga qiziqishni tarbiyalash", "Nutq o’stirish", 
"Badiiy adabiyot", "Tabiiy o’stirish" nomi bilan berilgan. 
Ta'limning 
asosiy 
shakli 
mashg’ulotdir.