Mavzu: ontologiya, gnoseologiya va ong falsafasi

epistemologiya
tushunchasi alohida ajralib turadi. Ularning birinchisini umumiy bilish 
nazariyasi yoki bilish falsafasi deyish mumkin. U tirik jonzotlardan faqatgina odamzodga xos 

---

3 
xususiyat — bilishning tabiati va imkoniyatlari, inson bilimining voqelikka munosabatini 
o‘rganuvchi, bilimning haqiqiyligi va ishonchliligini aniqlash yo‘llari, usullari to‘g‘risidagi 
falsafiy fandir. “Gnoseologiya” grekcha so‘z bo‘lib “gnosis” —bilish, “logos” — nazariya, ya’ni 
bilish nazariyasi, bilish to‘g‘risidagi ta’limot ma’nolarini anglatadi. “Gnoseologiya” atamasi 
falsafaga nisbatan yaqinda (1854 yilda), shotland faylasufi J. Ferer tomonidan kiritilgan bo‘lsa-
da, biroq u to‘g‘ridagi bilimlar Zardo‘sht, Suqrot, Aflotun va Aristotel davrlaridayoq shakllana 
boshlagan edi. “Olam va odam” tizimida dunyoni anglash, sub’ekt va ob’ekt o‘rtasidagi 
munosabatlar dialektikasi gnoseologiya shug‘ullanadigan masalalar ko‘lamini belgilaydi. Bu 
masalalar insonning bilish faoliyatidan iborat eng umumiy mavzuni tashkil qiladi. 
Gnoseologiyada “ong”, “tafakkur” “bilish”, “haqiqat”, “sub’ekt” va “ob’ekt”, “moddiylik va 
ma’naviylik”, “inson” va “kompyuter”, “hissiylik” va “ratsionallik” “nazariya” va “amaliyot” 
kabi tushuncha va kategoriyalarning mazmun - mohiyati bilan bog‘liq ko‘plab masalalar ham 
mavjud. Ushbu tushunchalarning har biri moddiy, ruhiy-ma’naviy hodisalarni aks ettirishga 
asoslanadigan o‘ziga xos dunyoqarash muammolari bilan ham bog‘liqdir. Ularning barchasi 
“haqiqat” tushunchasiga u yoki bu tarzda aloqadordir. Gnoseologiya kundalik yoki maxsus, 
ilmiy yoki badiiy faoliyatligidan qat’i nazar, insonning bilish faoliyatidagi umumiylikni 
o‘rganadi. 
Agar gnoseologiya umuman bilish haqidagi ilm bo‘lsa, epistemologiya asosan ilmiy 
bilish to‘g‘risidagi fandir. 
Insonning bilish qobiliyatlari, avvalo,