Бола – одоби билан азиз (Фарзанд тарбиялашда ота-оналарга маслаҳатлар) Нашрга тайёрловчи: Зиёвуддин Раҳим

Bolalar lug‘ati
Behuda
– foydasiz, ma’nosiz, bekor; amalga 
oshmaydigan, xomxayol, puch; o‘rinsiz, nohaq.
Sharmanda qilish
– uyatli holatga qo‘yish, 
uyaltirish.
Fosh qilish
– oshkor qilish, ma’lum qilish, 
odamlarga bildirish.

---

– 286 –
Hikmatlar
1. Ey farzand, dunyoda omon bo‘lay desang, sergap bo‘lma, 
zarurat tug‘ilsa gapir, bo‘lmasa jimlikni ixtiyor qil. Eng yoqimli 
xislat tilni saqlay bilishdir.
2. Sergaplik o‘z dushmaningdir, chunki u sening ayblaringni 
oshkor etadi, dushmaningni esa joyidan qo‘zg‘atadi (Buni 
Muhammad Zehniy shunday izohlaydi: “Ko‘p gapirishdan saqlan, 
chunki ko‘p gapirsang, yashirin sirlaring va kamchiliklaring o‘z-
o‘zidan ochilib qoladi, jim yotgan dushmanlaring esa xatoyingdan 
foydalanib qoladilar”).
3. Gapirishdan ko‘ra eshitishda foyda ko‘p, chunki eshituvchi 
o‘zgalar gapidan ibratli so‘z durlarini terib oladi, bilmaganlarini 
o‘rganadi, hayotning yaxshi-yomon narsalari haqida tajriba hosil 
qiladi.
4. Luqmoni hakimdan:
– Bemorga nima ediraylik? – deb so‘rabdilar.
– Achchiq so‘zdan boshqa nima edirsangiz ediraveringlar, – 
debdi hakim.
Tilini tiymagan bola
(Ibratli hikoya)
amziy hali yosh bola. Har kuni dalada ishlaydigan otasiga 
tushlik olib boradi. Bir kuni olisdagi qoyalar bag‘rida 
noaniq bir narsani ko‘rdi. Shunda Ramziy ko‘tarilib turgan toshni 
o‘ziga o‘xshagan bir bola deb o‘ylab, “bu yoqqa kel”, deb baqirdi. 
Qoyalardagi toshlar orasidan ham “bu yoqqa kel”, degan aks 
sado eshitildi. Ramziy aks-sado nima ekanini bilmasdi. Shuning 
uchun tepalikda bir bola toshlar panasiga berkinib, meni masxara 
qilayapti, deb o‘yladi. Ramziy yana shunday deb baqira boshladi: 
“Menga o‘zingni ko‘rsat, bo‘lmasa afsuslanib qolasan!” Haligi 
tovush ham “menga o‘zingni ko‘rsat, bo‘lmasa afsuslanib qolasan!” 
deb javob qaytardi.
Butun vujudini g‘azab egallagan Ramziy yana bor kuchi 
bilan baqira boshladi: “Chiq bu yoqqa, qo‘rqoq!” Yana xuddi 

---

– 287 –
shu so‘zlarni eshitgach charchagunicha tepalikka qarab chiqdi. 
Tepalikda hech kimni ko‘rmagan Ramziy bu mag‘rur bola boshqa 
joyda berkinib turibdi deb o‘yladi. O‘sha lahzada u bu bolani tutib 
olsa, boplab adabini berishi mumkinligi, bu qo‘rqoq bolada unga 
ko‘rinish uchun jur’at qilmayotganini o‘ylab, tiliga kelgan so‘zlarni 
aytib qoyalarga tirmasha boshladi.
Birdan otasining qorni qattiq ochib, poylab turgani Ramziyning 
esiga tushib qoldi. Axiyri bu bolani qidirishdan voz kechdi. Dalaga 
etib kelganida otasiga nima bo‘lganini aytib berdi. Otasi unga bir 
hikmatli gapni eslatdi: “Kimki faqat o‘zi rozi bo‘lgan narsalarni 
gapirsa, o‘zi norozi bo‘ladigan narsalarni eshitadi”.
Sir saqlash
ziz bolalar quyidagi nasihatlarni yaxshilab eslab qolinglar:
1. Sir saqlash birovga sir aytib pushaymon bo‘lishdan 
yaxshi.
2. Birovning sirini ochgan kishi sening siringni ham boshqalarga 
etkazadi.
3. Suhbatdosh sirini fosh qilish eng yomon aybdir.
Aziz farzandim, maslahatim shuki, sening aybingdan xabar 
topib, uni birovlarga oshkor qilmaydigan, senga yaxshilik qilsa, 
uni ta’na qilmaydigan, unga yaxshilik qilsang, aslo unutmaydigan 
bolalar bilan do‘st tutin, shunday do‘stni ardoqla, uni qadrla. Sir 
saqlay olmaydigan do‘st bir kuni senga zarar keltirib qo‘yadi.