Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

Nazorat savollari 
1.
Govzabondoshlar oilasi hayotiy shakliga ko‘ra qanday 
o‘simliklar hisoblanadi? 
2.
Yer sharida nechta turkum va turi uchraydi? 
3.
Oilaning o‘ziga xos xarakterli belgilari nimalardan 
iborat? 
4.
Oilaning qaysi bir vakili zaharli o‘simlik hisoblanadi? 
 
 
MAVZU: Yalpizdoshlar (Labguldoshlar) oilasi 

O‘rganilayotgan vakilning sistematik o‘rni 

Yalpiznamolar qabilasi – Lamiales

Yalpizdoshlar oilasi – Lamiaceae
Vakillari: 
1.
Osiyo yalpizi – Mentha asiatica 
2.
Maydagul tog‘rayxon – Origanum tyttanthum 
3.
Gulbandli kiyiko‘t – Ziziphora pedicellata 
4.
Turkiston arslonqulog‘i – Leonurus turkestanicus 
5.
Oq lamium – Lamium album

---

94 
6.
Korolkov marmaragi – Salvia korolkovii (26-rasm) 
Mavzuning maqsadi: 
Oilaga mansub o‘simliklarning 
anatomo-morfologik tuzilishini, ko‘payishini, turlar 
sonini, tarqalishi va ekologiyasini, tizimda tutgan 
o‘rnini, muhim vakillarining ilmiy (lotincha) nomlarini 
va ahamiyatini o‘rganish. 
Kerakli jihozlar
: 
Gerbariylar, o‘simliklar aniqlagi-
chi, rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, 
mevalar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar. 
Nazariy tushuncha:
 
Bu oila o‘z ichiga 200 dan ortiq 
turkum va 3500 turni o‘z ichiga oladi. Ular asosan 
Yer sharining issiq va mo‘`tadil iqlimli hududlarida 
tarqalgan bo‘lib, bir va ko‘p yillik o‘t, chalabuta, tropik 
mintaqalarda esa ba`zi vakillari buta va daraxtsimon 
o‘simliklardir. 
Ularning poyasi 4 qirrali, barglari oddiy, poyaga 
qarama-qarshi 
joylashgan, 
yonbargchalari 
yo‘q. 
To‘pgullari barg qo‘ltiqlarida joylashgan. Ikkita 
qarama-qarshi barg qo‘ltig‘idan chiqqan dixaziy to‘p-
gullar o‘zaro birlashib halqa to‘pgul hosil qiladi. Har 
bir doira to‘pgullar o‘z navbatida boshoq, ro‘vak, 
shingil ba`zan kallak to‘pgullarda joylashgan. Gullari 
asosan noto‘g‘ri, ba`zan to‘g‘ri, 5 a`zoli qo‘sh gulqo‘r-
g‘onli. Gulkosa barglari 5 ta, birikib o‘sgan 5 tishli 
bo‘ladi. Gultojibarglari 5 ta, birikib o‘sib 2 ta labni hosil 
qiladi. 
Ustki labi ikkita, pastki labi uchta gultojibargning 
birikib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Changchilari 4 ta, 
ulardan 2 tasi qisqa chang iplariga ega. Ba`zan chang-
chilari 
ikkita 
bo‘lib, 
qolgani 
qisqargan 
yoki 
shiradonlarga aylangan. Changchi iplari gultoji 
naylariga birikib o‘sgan. Urug‘chisi bitta, ikkita meva-
bargli, tugunchasi ustki. Har qaysi urug‘kurtak orasida 
juda barvaqt to‘siq hosil bo‘ladi. Natijada tuguncha 4 
bo‘lakka ajraladi. Mevasi bir urug‘li 4 ta yong‘oq-
chasimon mevachalarga ajraladigan uvoq meva. 

---

95