Reja: Og’iz bo’shlig’ida, me’da va ichakda ovqat hazm bo’lishining xususiyatlari

Qonning ahamiyati.
Qon tomirlarda uzluksiz oqib, organizm tirikligini saqlashda muhim 
vazifalarni bajaradi: organizmning ichki muhitini qon, to‘qima suyuqligi va limfa 
tashkil etadi. Bular tomirlarni va to‘qimalar orasidagi kanalchalarni to‘ldirib turadi. 
Qon, to‘qima suyuqligi va limfa tarkibi va fizik-kimyoviy xossalarini deyarli 
o‘zgartirmasdan doimo bir xilda saqlaydi. Bu doimiylik organizmning hayot 
faoliyati normal kechib turishi uchun zarur shartdir. Qon suyuq biriktiruvchi to'qima 
bo‘lib, qizil rangli, yopishqoq, xira, ta’mi sho‘rroq bo'ladi. Organizmni hayot 
faoliyati uchun zarur oziq moddalar va kislorod bilan ta’minlaydi, hujayralar va 
to‘qimalarda moddalar va energiya almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan turli 
chiqindi moddalarni va karbonat angidridni buyraklar, o‘pka, teriga yetkazib beradi. 
Shuningdek, oq qon tanachalari - leykotsitlar, organizmga tushgan turli mikroblarni 
zararsizlantirib, organizmda himoya vazifasini bajaradi. Ichki sekretsiya bezlari 
ishlab chiqqan gormonlar qon orqali turli organlarga yetib keladi, qon organlar 
o‘rtasida aloqa o‘rnatadi, tana haroratini turg‘un saqlashda katta rol o‘ynaydi.
Qonning solishtirma og‘irligi asosan qizil qon tanachalarining soniga va 
ulardagi gemoglabin miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Qonning solishtirma og‘irligi 
erkaklarda o‘rtacha 1,050-1,0608 ga, ayollarda 1,053 ga teng.
Qoning solishtirma og‘irligi o‘zgaruvchan bo‘lib, u muhit haroratiga, iste’mol 
qilingan suvning miqdoriga ham bog‘liq.
Yangi tug‘ilgan bolada qonning solishtirma og‘irligi 1060 dan 1080 gacha, 2 
yashar bolada 1050, yosh ortishi bilan bir oz ko‘tarilib, 1055- 1062 ga yetadi va 
doimo shu xilda birday turadi. 

---

Qon katta odamda o‘rta hisobda tana vaznining 7-8% ni tashkil etadi. Shunday 
qilib, og‘irligi har xil bo’lgan kishilarning qoni ham turli miqdorda bo’ladi. Og’irligi 
70 kg bo’lgan odamda 5-6 litr qon bor. Uning 40-45% qon tomirlarda harakatlanadi, 
qolgan qismi taloq, jigarda, teri osti to‘qimasida zaxira holda saqlanadi, bunga 
depolangan qon deyiladi. Bulardagi qon yo‘qotilganda, muskullar ishida, tana 
harorati ko‘tarilganda, odam bo‘g‘ilganda va boshqa zaruriy holatlarda tomirlarga 
chiqariladi. Qonning 1/4-1/3 qismi yo'qolishi hayot uchun xavfli hisoblanadi. 
Qon odamning yoshiga qarab o‘zgarib turadi, ayniqsa bir yoshgacha qon o‘z 
xususiyatiga ko‘ra katta odamnikidan farq qiladi. Moddalar almashinuvi, qon 
yaratuvchi organlarning tuzilishi va funksiyasi, qon aylanishi. Yoshga xos 
xususiyatlarga bog‘liq bo‘ladi. Bola qancha yosh bo‘lsa, moddalar almashinuvi 
shuncha kuchli bo‘ladi.
Bolalarda qoning absolyut miqdori bolaning o‘sishi va rivojlanishi jarayonida 
oshib borsa, nisbiy miqdori (1 kg og‘irlikka to‘g‘ri keladigan miqdorda) kamayib 
boradi. Yangi tug‘ilgan bolaning har kilogramm vazniga 150 sm
3
, go‘dak bolada 
110 sm
3
, 7 yoshdan 12 yoshgacha 70 sm
3
, 15 yoshdan boshlab esa 65 sm
3
qon to‘g‘ri 
keladi. Yangi tug‘ilgan bolada qon tana vaznining 15% ni, bir yashar bolada 11% 
ni, 6 yoshdan 14 yoshgacha 14% ni, katta odamda esa 7% ni tashkil etadi. O‘g‘il 
bolada va katta yoshli kishida qon miqdori qizlar va ayollardagiga nisbatan ko‘proq 
bo'ladi.