O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

3 savol. Nurlanish tashqi va ichki bo‘lishini hisobga olinishi. 
Ionlashtiruvchi nurlanish dozasi. Zaryadlangan zarrachalarning 
moddada ushlanib qolinishi.
Turli radionuklidlarning organizmda to‘planish joylari 
Organ 
To‘planuvchi radionuklidlar
Qalqonsimon bez 
yod-131, yod-129 
Teri 
sera-35 
Jigar 
kobalt-60 
Tuxumdon 
yod-131, kobalt-60, kripton-85, ruteniy-106,ssink-65, bariy-
140, kaliy-42,sseziy-137, plutoniy-239, ittriy-90 
Mushaklar 
kaliy-42,sseziy-137 
O‘pka 
radon-222, uran-233, plutoniy-238, kripton-85, 
Yuz 
poloniy-210 
Buyrak 
ruteniy-106, 
Suyaklar 
radiy-226, ssink-65, stronsiy-90, prometiy-147, 
bariy-140, toriy-234, fosfor-32, uglerod-14,seziy-137 

---

96
Tashqi nurlanish insonni ionlashgan nurlanish manbalarining harakat
zonasiga kirib qolganda, shuningdek ridionuklidlarni teri yuzasiga tushib 
qolishidan kelib chiqadi. 
Ichki nurlanishda 

- nurlanuvchi izotoplar (poloniy, plutoniy va bosh.) 
anchagina xavfli bo‘libgina qolmay b- nurlanuvchi izotoplar yuqori ionlashish 
xususiyatiga ham ega. Ayniqsa

- nurlanuvchi izotoplarning oshqozon-ichak 
yo‘liga tushishi juda xavfli hisoblanib, mikrorganizmlar uchun himoya qobig‘i 
hisoblanadigan ichak epiteliyasi xujayralarini nobud bo‘lishiga va infeksiyalarga 
chidamliligini pasaytirishga olib keladi. 
Ichki nurlanishda katta xavfni yuqori singish xususiyatiga ega bo‘lgan 

- 
nurlar va neytron nurlanish tug‘diradi. Nurlanishning manbasi yadro portlashidan 
hosil bo‘ladigan yarqirashdan ya’ni yorug‘lik nurlanishidan inson organizmi misli 
ko‘rilmagan radiatsiyaga uchraydi. YOrug‘lik nurlanishida 

-nurlanuvchi 
radionuklidlar o‘ta xavfli hisoblanib kuchli kuyishga olib keladi, 

-zarralar 

-
zarralarga nisbatan kuchli ta’sir etadi. 
Aholini radiatsiya bilan bog‘liq avariyalardan himoya qilish fuqaro 
muhofazasining asosiy vazifasi hisoblanadi. Himoyalanish chora tadbirlarini 
majburiy ravishda tinch vaqtda o‘tkazish zarur. 
Himoya vositalarining hajmi va harakteri alohida hududlarning va xalq 
xo‘jaligi obyektlarining xususiyatini e’tiborga olgan taqdirda belgilanadi. 
Bunda boshqa zararlovchi zamonaviy vositalarini qo‘llashi natijasida vujudga 
keladigan sharoitlarni ham e’tiborga olish lozim. 
Aholini himoya qilishda kerakli hamma chora-tadbirlarni qo‘llab, barcha 
himoyalash usullaridan va vositalardan unumli foydalanish natijasidagina 
ularni radiatsiyaning xavfli ta’siridan samarali saqlab qolishga erishish 
mumkin. Aholini xavfli manbalar ta’siridan himoyalashning asosiy usullari 
quyidagilardan iborat: aholining himoyalash inshootlariga yashirinishi; bo‘lib 
joylashtirish, qolgan aholini shahardan tashqaridagi xavfsiz joylarga olib chiqib 
ketish va shahsiy himoya vositalardan foydalanish kiradi.