O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Yutilgan miqdor
- nurlantirilayotgan moddaning ma'lum og'irlik birligida 
yutilgan energiya miqdori. Yutilgan miqdorning maxsus o'lchov birligi sifatida l 
rad qabul qilingan. Xalqaro SI tizimida 1 Grey (Gr) qabul qilingan. 1 Gr= 100 rad. 
Ekvivalent miqdor-o'lchov birligi ber. Har qanday ionlanuvchi nurlanishning 
surunkali nurlantirishda 1 rad rentgen yoki gamma nurlanishlari biologik effektini 
beradigan birligi 1 ber birlik sifatida qabul qilinadi. Xalqaro SI tizimida ekvivalent 
miqdor birligi Zivert (Zv). 
1 Zv = 100 ber. 
Inson organizmi doimo kosmik nurlanishlar, tabiatda uchraydigan va havo, 
tuproq va organizm hujayralarning o'zida bo'lgan radioaktiv moddalar ta'sirida 
bo'ladi. Tabiiy nurlanishlarning hamma manbalaridan ajraladigan nurlanishlar 
darajasi umuman o'rtacha yiliga 100 mber, ayrim hududlarda 1000 mber gacha 
borishi mumkin. 
Zamonaviy sharoitlarda bu miqdor chegarasida saqlanib qolish imkoniyati 
kamayib bormoqda. Chunki uncha ko'p bo'lmagan radioaktiv moddalar bilan 
ishlaganda ham radiatsiya nurlanishi olish xavfi katta bo'ladi. Lekin shuni ham 
ta'kidlash kerakki, O'zbekiston Respublikasi hududida atom elektr stansiyalari 
qurilmagan. Bu, albatta avariya sharoitini inkor qilishi mumkin. 
Lekin shuni ham unutmaslik kerakki, bizda radioaktiv moddalar qazib olish 
konlari mavjud. Demak, bu moddalar qazib olinadi va boyitilib tayyor mahsulot 
holatiga keltiriladi va uni bir joydan ikkinchi joyga ko'chirish ishlari bajariladi va 
ba'zi hollarda uni ma'lum vaqt saqlab turish kerak bo'ladi. Bu ishlarda qatnashayotgan 

---

188
odamlarni va bu ishlar bajarilayotgan joylar yaqinida yashayotganlarning hayotiga 
xavf tug'dirilishi tabiiy hol hisoblanadi. Bundan tashqari respublikamiz hududida 
yadro reaktorlari ham bor. Shuning uchun ham radioaktiv moddalar bilan ishlaganda 
va umumiy hududlar uchun ionlovchi nurlanishlarning ish joylaridagi yo'l 
qo'yiladigan miqdori va umumiy hududlar uchun yo'l qo'yiladigan miqdorlar belgilab 
qo'yilgan. Ionlovchi nurlanish bo'lishi mumkin bo'lgan sanoat korxonalari va ilmiy 
tekshirish ishlarini bajarayotgan ishchilar va ilmiy-texnik xodimlar uchun uning 
tanasi nurlanishi umumiy yo'l qo'yiladigan miqdori (YQM), bu miqdordagi nurlanish 
unga uzoq vaqt davomida ta'sir qilishi natijasida uning sog'lig'i va qon hosil qilish 
hamda qon aylanish jarayonlarini buzmasligini hisobga olgan holda, bu miqdor yiliga 
5 berdan oshmasligi kerak deb belgilangan. Umumjahon radiatsiyadan muhofazalash 
komissiyasi (URMK) tavsiyasiga asosan avariya vaqtida YQM (yo’l qo’yiladigan 
miqdor) 25 ber miqdorda kasbiy surunkali nurlanishda esa, 5 ber miqdorda va boshqa 
aholi uchun bundan o'n marta kam miqdorni tavsiya qiladi.