Kuchkarov M.A. -11- Anorganik kimyo
3-rasm. Spirt lampasi va gaz yondirgichlari:
a) spirt lampasi; b) Teklyu yondirgichi;
v) Bunzen yondirgichi.
Kimyo laboratoriyalariga tabiiy gaz keltirilgan bo‘lsa, isituvchi jihoz
sifatida Teklyu va Bunzen gaz yondirgichlari ishlatiladi. Teklyu yondirgichi (3-
rasm, b) taglik (1) va unga mustahkamlangan nay (2) bilan disk (3) dan iborat. Gaz
o‘simta (4) ga ulangan rezina nay orqali yondirgichga keladi. O‘simtadan kiruvchi
gaz naycha (6) ga va undan ustki uzun nay (2) ga o‘tadi. Bu yerda gaz nayning
pastki konussimon asosi va rezbaga buralgan disk (3)
orasidagi tirqish orqali
kirgan havo bilan aralashadi. Berilayotgan havoning miqdoriga qarab, gazning
yonish darajasi, ya’ni gaz alangasining haroroti o‘zgarib turadi. Gaz tutamasdan va
ovoz chiqarmasdan bir tekis alanga berib yonishi kerak. Buning uchun diskni gaz
to‘la yonadigan holatgacha burash kerak.
Yondirgichga beriladigan gaz, asosan, gaz jo‘mragi orqali tartibga
solib turiladi. Buning uchun Teklyu yondirgichida maxsus vint (5) bor. Bu vintni
burab, beriladigan gazni kamaytirish yoki ko‘paytirish mumkin.
Bunzen yondirgichida (3-rasm, v) beriladigan gazni tartibga solib
turish uchun nayning pastki qismida gardish (mufta) bilan berkitilgan teshikcha
bor. Gardish (3) ni burab gaz keladigan teshikchani butunlay berkitish, yoki
ma’lum darajada ochib, gaz kelishini kamaytirish yoki ko‘paytirish mumkin
Kavsharlash gorelkasi yuqori temperaturali
alanga olish uchun
ishlatiladi. Kavsharlash gorelkasi oddiy gaz gorelkasidan pastki qismida
jo‘mrakli ikkita nayi borligi bilan farq qiladi. Bu naylarning biridan havo
puflagich yordamida havo, ikkinchisidan esa gaz yuboriladi. Gorelkani
ishlatish uchun avval 2-naydagi gaz jo‘mragi ochib yoqiladi, so‘ngra asta-
sekin havo yuboriladi. Havo va gaz yuborishni tartibga solib, kerakli
kattalikdagi alanga va temperatura olinadi. Gorelka doimo toza bo‘lishi va
naylarga biror narsaning tushmaganligi kuzatib turiladi.
Vaqti-vaqti bilan
gorelka burab olinadi va tozalab turiladi.
100-300
0
C temperatura intervallarida qizdirish uchun turli xil
hammomlardan foydalaniladi.
Suv hammomi metalldan yasalgan idish. Hammom bir-biri ustiga
tushib turadigan har xil diametrli yassi halqalar bilan berkitiladi. Uning 2/3
Kuchkarov M.A.
-12-
Anorganik kimyo
qismigacha suv quyiladi va suv hammomiga moslashtirilgan uch oyoqqa yoki
shtativ halqasiga qo‘yib, gaz gorelkasi alangasida qaynaguncha qizdiriladi.
Bunda suvning qaynab, qurib qolmasligiga qarab turish kerak. Laboratoriyada,
shuningdek, elektr toki yordamida isitiladigan suv hammomi ham ishlatiladi.
Suv hammomida issiq- bug‘ yordamida qizdirishda qo‘llaniladi. Odatda, bu
maqsad uchun qora tunikadan yasalgan voronkadan foydalaniladi. Voronkaning
yuqori-keng qismida bir qancha teshiklar mavjud. Uning ichida ma’lum
masofada astbestlangan to‘r o‘rnatilgan. Devorlariga asbest qatlamlari
qo‘yilgan. Qizdiriladigan idish og‘ziga mos qilib tanlangan voronka uch
oyoqqa yoki shtativ halqasiga o‘rnatiladi. Qizdiriladigan idish voronkaning
ichiga asbestlangan to‘rga
tegmaydigan, ammo asbest qatlamlarga tegadigan
qilib joylashtiriladi. Gorelka bilan asbestlangan to‘r qizdiriladi, idish issiq
havodan qiziydi. Laboratoriyada elektr toki bilan qizdiriladigan havo
hammomi ham ishlatiladi. 1000
0
C temperatura olish uchun elektr pechlaridan
foydalaniladi. Mufel pechi o‘tga hidamli materialdan yasalgan bir tomonida
eshikchasi bo‘lgan to‘rt burchakli yoki gorizontal qutidan iborat. Mufel pechi
yuqori temperaturada moddalarni kuydirishda va
tigellarda reaksiyalar olib
borishda ishlatiladi. Bu maqsadlar uchun tigel pechlari ham ishlatiladi.
Naysimon pech yuqori temperaturada kvars, chinni yoki issiqqa chidamli
naylarda olib boriladigan tajribalar o‘tkazishda qo‘llaniladi.
Qum hammomi ham laboratoriyada bir maromda qizdirish va yuqori
temperatura (200-300
0
C) olish uchun foydalaniladi. Qum hammomi ichiga toza
va quruq qum to‘ldirilgan metall kosacha yoki tovadan iborat. Qumni kosachaga
solishdan oldin yaxshilab qizdirib, organik qo‘shimchalardan tozalaniladi.
Qizdirish gaz gorelkasida olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: