Университети кимё – технология факультети

ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ТУПРОҚ СТРУКТУРАСИГА ТАЪСИРИ 
Абдурахмонов И.А., Турдиметов Ш.М. 
Гулистон давлат университети
Аҳолининг моддий фаровонлигининг кун сайин ошиши, турмуш 
шароитининг 
тобора 
яхшиланиб 
бориши, 
қишлоқ 
хўжалиги 
маҳсулотларининг янада сифатли бўлишини тақозо этади, буларнинг барчаси 
тупроқ унумдорлиги, атроф муҳитнинг мусаффолиги ва экологиянинг 
мувозанатига боғлиқ. Айрим ўсимликлар ўсиши ва ривожланиши давомида 
тупроқ структурасига, тупроқнинг кимёвий таркибига таъсир қилади ҳамда 
шўрланган тупроқларга мослашади [1]. Бундай ўсимликларнинг ўсиш-
ривожланиши давомида тупроқдаги ўзгаришини ўрганиш орқали 
ўсимликнинг шўр ерларга мослашиши ва нормал ривожланишини таминлаш 
имкониятларини аниқлаш ва шўрланиш юқори бўлган, кам ҳосилли ерлардан 
самарали фойдаланиш имкониятларини аниқлаш тупроқ агрокимёси учун 
мухим ахамият касб этади.

---

63
Шу турдаги ўсиликлардан бири “
Indigofera tinctoria L
” ўсимлиги бўлиб, 
унинг шўрланган тупроқ шароитидаги ўсиши ва ривожланиши давомида 
тупроқни азот билан бойитиш хусусиятидан оқилона фойдаланиш ушбу 
тадқиқот ишининг асосий мақсади ҳисобланади.
Шуларни ҳисобга олганда четдан интродукция қилинган ўсимликни 
махаллийлаштириб [2], шунингдек,
 
ушбу тадқиқот ишининг асасосини 
ташкил этувчи 
“Indigofera tinctoria L” 
ўсимлиги шўрланган тупроқларда 
яхши ўсиш-ривожланиш хусусиятига эгалиги шўрланиш даражаси юқори 
бўлган Сирдарё вилояти шароитида бу ўсимликни етиштириш 
агротехникасига доир илмий тадқиқотнинг олиб борилиши ушбу тадқиқот 
ишининг илмий ахамиятини асослайди. Шўрланган тупроқ шароитида 
“
Indigofera tinctoria L
” ўсимлиги экилиб, унинг ўсиш-ривожланиши ва 
етиштирилгандан кейинги тупроқнинг ҳолати бўйича тадқиқот ва кузатувлар 
олиб борилди ва тадқиқот натижалари асосида тупроқнинг агро-экологик 
ҳолатини яхшилаш, унумдорлигини сақлаш ва қайта тиклаш бўйича чора-
тадбирлари ишлаб чиқилди [3]. 
Сирдарё вилояти шароитида четдан интродукция қилинган “Indigofera 
tinctoria L” ўсимлиги экиладиган ер майдонида агротехник тадбирларни 
амалга ошириш ва ўсимлик уруғини экиш, ўсимликнинг нормал ўсиш ва 
ривожланиши учун оптимал шароит яратилди. Тажрибалар давомида, тупроқ 
қатламларидан олинган намуналардаги хлор ионлари ва сульфат 
ионларининг миқдори таққосланди. Олинган натижалар асосида тупроқдаги 
тузларнинг миқдорнии ўрганиш, ернинг шўрлиги билан ўсимлик илдизидаги 
аминобирикмалар, полифеноллар, юқори тўйинмаган органик карбон 
кислоталарнинг миқдори билан корелляцион боғликлик аниқланиб, шу 
асосида тупроқ қанчалик шўрланган ва қай тезликда уни нормал шароитга 
қайтариш имкониятлари тўғрисида тавсиялар ишлаб чиқишга тайёрланди..
Хулоса қилиб айтганда «Indigofera tinctoria L” ўсимлиги шўрланган 
ерларда ўсиши давомида тупроқни азот билан бойитиш ҳисобига тупроқ 
структураси яхшиланади ҳамда чиринди сифатида илдизи ерни азотли ўғит 
билан бойитишига эришилади.