Университети кимё – технология факультети

V
, oqimning hajmiy tezligi - 
V
c
ga bog‘liqdir. (

- vaqt).




V
V
c
Ideal siqib chiqarish modeliga misol qilib trubasimon apparatlarda ketadigan 
jarayonlarni keltirish mumkin, bunda truba uzunligini uning diametriga nisbati 100 
dan katta bo‘lishi kerak. 
Adabiyotlar
1.Yusupbekov 
N.R., 
Muxitdinov 
D.P. 
Texnologik 
jarayonlarni 
modellashtirish va optimallashtirish asoslari. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. 2-
chi nashr: qayta ishlangan va to‘ldirilgan. –T.: Fan va texnologiya, 2019. 
2. Yusupbekov N.R., Nurmuxamedov X.S., Zokirov S.G. Kimyoviy 
texnologiya asosiy jarayon va qurilmalar. – T.: SHarq, 2015. – 644 b. 
PAXTA SOAPSTOGI YOG’ KISLOTALARINI VA UNING ALOHIDA 
FRAKSIYALARINI, QO’LLANILSH SOHASINI KENGAYTIRISH 
MAQSADIDA, ADSORBSION TOZALASH VA OQLASH BORASIDAGI 
TADQIQOTLAR 
a
Ro’zmetova D.T., 
b
Salixanova D.S., 
a
Yo’ldosheva X.R., 
a
Musaev S.Sh., 
a
Shixnazarov J.Y.,
a
URDU 
b
O’zRFA Umumiy va noorganik kimyo instituti,
Bugungi kunda yuvuvchi vositalar, sovunlar, SFM lar kabi mahsulotlarning 
asosiy xom-ashyosi bo’lgan yog’ kislotalarini ishlab chiqarishga katta e’tibor 
qaratilmoqda, shuningdek ayni yo’nalishda xom-ashyo sifatini oshirish maqsadida 
ilmiy tadqiqot ishlari jadal davom etmoqda. Ayni vaqtda respublikamizda ishlab 
chiqarilayotgan yog’ kislotalarining asosiy manbasi paxta yog’i bo’lib, paxta 
yog’ini ishqor bilan tozalash jarayonida ajraluvchi ikkilamchi mahsulot bo’lgan 
soapstokni takror sovunlash va kislota bilan parchalash natijasida paxta moyi 
soapstogi yog’ kislotalari olinadi. Paxta moyida mavjud bo’lgan gossypol pigmenti 
va uning hosilalarining yog’ kislotalar tarkibiga o’tishi sababli olingan mahsulot 
to’q rangli bo’ladi, bu esa yog’ kislotalarining keyingi qo’llanilishida muammolar 
keltirib chiqaradi. Navbatdagi yog’ kislotalarini distillash jarayoni xam bu 
muammoga yechim bo’la olmaydi, natijada ishlab chiqarilayotgan yog’ 
kislotalarining 
qo’llanilish 
sohalari 
nihoyatda 
chegaralanib 
qoladi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda yog’ kislotalardagi rang beruvchi 

---

280
pigmentlarni ajratish borasida bir qator tajriba – tadqiqotlar amalga oshirildi. 
Ma’lumki moylarni oqlash jarayonida adsorbentlar yordamida adsorbsiyali 
tozalash usuli keng qo’llaniladi, yog’ kislotalar rangini oqartirishda xam ayni 
tamoyil asosida tajribalar olib borishni maqsadga muvofiq deb hisobladik.
O’zbekistonda mavjud oqlovchi tuproqlarning mineral va kimyoviy tarkibi 
ularni paxta soapstogi yog’ kislotalarini oqlash va tozalash uchun adsorbent 
sifatida to’g’ridan-to’g’ri qo’llash imkoniyatini bermaydi. Adsorbent sifatida 
foydalanish imkoniyatiga ega bo’lish uchun bu gilli tuproqlarni faollantirish zarur. 
Bugungi adsorbentlar olish texnologiyasining zamonaviy bosqichida gilli 
minerallarga ishlov berishning turli xil noan’anaviy usullari keng qo’llanilmoqda. 
Paxta soapstogi yog’ kislotalarini oqlash jarayonini amalga oshirish uchun 
dastlab tanlangan adsorbentlarni faollantirish jarayonlari o’rganildi, bunda 
adsorbentlarni faollantirishning an’anaviy usullari hamda noan’anaviy usullardan 
bo’lgan mexanik kimyoviy faollantirish va o’ta yuqori chastotali nurlanish ta’sirida 
faollantirish usullari qo’llanildi, olingan natijalar taqqoslandi.
Ma’lumki, gilmoyali mineralni sul’fat kislotali faollantirishda harorat asosiy 
ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Shuni hisobga olgan holda jarayon yuqorida 
keltirilgan sharoitda, rotor-statorli MKF ning aylanish soni 1000 ayl/s bo’lgan 
holatda olib borildi.
1-Navbahor ishqoriy bentonit; 2-Tulsox karbonatli paligorskiti