O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
V.4. Sotsial rolning shaxs shakllanishiga ta’siri
Sotsial rolning shaxs shakllanishiga ta’siri juda katta. Shaxs o‘zi bajaradigan 
rollar tufayli boshqalar bilan munosabatga kirishadi. Shaxsning bajaradigan rollari 
qanchalik ko‘p bo‘lsa, uning hayotga va jamiyatga moslashuvi osonroq kechadi. 
Yangi rolni zimmasiga olish ham shaxsdan katta mas’uliyatni talab etishi bilan birga 
shaxs ruhiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun psixoterapiyada shaxs xulqini 
korreksiya qilishga yordam beruvchi o‘zida psixodrammani qamrab olgan 
imagoterapiya
deb nomlanuvchi usul qo‘llaniladi.
Bu usul 
Yakob Levi Moreno 
tomonidan tavsiya etilgan bo‘lib, unga ko‘ra 
patsientga yangi – o‘zi istagan, lekin imkoni bo‘lmagan rolni bajarish imkoni 
beriladi. Bu orqali Moreno nevrozlarni davolagan. Har bir rolni o‘ziga xos 
bajarilishida shaxsning xarakteri, temperamenti va shaxsiy xususiyatlari ham katta rol 
o‘ynaydi.
Dmitriy Alekseyevich Leontyevning 
ta’kidlashicha, shaxs sotsial rollarni 
o‘zlashtirish jarayonida ikki aspekt mavjud: texnik va fikriy. Talaba o‘zining 
talabalik rolini qabul qilar ekan, uning qanday bajarilishiga e’tibor qaratadi, lekin 
ba’zi talabalar bu rolni o‘ziga qabul qilmaydilar va natijada majburiyatlarini to‘liq 
anglab yetmagan holda bu rolni bajaradilar. Shaxs butun umr yoshi, oilaviy va kasbiy 
maqomi, shaxslararo munosabatlariga bog‘liq holda yangi rollarni o‘zlashtirib boradi. 
O‘zlashtirish ba’zida oson, ba’zan esa qiyin kechishi mumkin. 
Rollardagi nizolar.
Ma’lum bir rolni egallab turgan shaxsdan uning atrofidagi 
ma’lum bir guruh kutayotgan kutuvlarni amalga oshirilishi jarayonida sodir 
bo‘ladigan to‘qnashuv. Ya’ni shaxs bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq rolni 
62

---

bajarishga majbur bo‘lganda sodir bo‘ladigan holat. Rollar nazariyasida ikki xil 
to‘qnashuv yoki nizo turi ajratiladi: