««xalqaro audit»

 
3.5. Ichki auditorlarning professional tashkilotlari 
Tashqi  (mustaqil)  auditorlar  o’z  faoliyatida  ko’p  jihatdan  ichki  audit 
natijalariga  tayanadi.  Umuman  olganda  ichki  auditorlar  o’zlari  ishlaydigan 
korxonalar  faoliyatini  tekshiradi.  Ammo,  ular  qoidaga  ko’ra,  korxona  ma’muriyati 
(direktorlar  kengashi)  tarkibiga  kiradilar.  Bunday  nazorat  (o’z-o’zini  nazorat  qilish) 
shakli  AQShda  o’tgan,  XX  asrning  30  yillarida  yuzaga  kelib,  keyinchalik  G’arbiy 
Evropa va Yaponiyada tarqalgan.  
Hozirgi vaqtga kelib, ko’p hollarda ichki auditorlarning funktsiyalari, hatto o’z 
kompaniyasi  tarkibiy  bo’linmalari  buxgalteriya  hisobotlarini  tekshirish  doirasidan 
ham  chetga  chiqadi.  Ichki  auditorlar  korxonaning  iqtisodiy  siyosati  va  boshqaruv 
masalalarida  ko’proq  ishtirok  etmoqdalar.  Ichki  auditorlar  yuqori  malakali 
mutaxassislar  bo’lib,  o’z  maqomiga  ko’ra  katta  vakolatlarga  ega.  Ularning 
majburiyatlari doirasiga ko’proq quyidagilar kiradi: 
operatsion  audit  –boshqaruv  masalalari  bo’yicha  korxonaning  turli  tarkibiy 
bo’linmalariga maslahat berish kabi faoliyat (masalan, marketing ishlarini baholash, 
korxona tarkibiy tuzilmasini baholash va sh. k.); 
muvofiqlik auditi – ushbu korxona bo’linmalari faoliyati, uning ma’muriyati va 
zarur  bo’lganda  yuqori  organlar  tomonidan  belgilangan  yoki  qonun  hujjatlarida 
ko’rsatilgan  qoidalarga  muvofiqligini  tekshirishdan  iborat.  Masalan,  tuzilgan 
shartnomalarni  yuridik  talablar  nuqtai  nazaridan  tekshirish  va  baholash,  risklarni 
kamaytirish va h.k. 

---

 
31 
AQShda  ichki  auditorlarning  professional  tashkilotlari  1941  yilda  tashkil 
topgan bo’lib, Ichki auditorlar instituti – IAI (IIA – Institute of Internal Auditors) deb 
nomlangan.  U  hech  qancha  vaqt  o’tmasdan  «Taraqqiyotga  hamkorlik  orqali 
erishiladi»  degan  shior  bilan  chiqqan.  O’tgan  asrning  70-yillarida  institut  o’zining 
xalqaro  markazini  Florida  shtatiga  ko’chirgan.  Ushbu  institut  faoliyati  quyidagilar 
negizida qurilgan: 
a) ichki auditorlarning umumkasbiy bilimlari; 
b) professionallikni uzluksiz rivojlantirish dasturi; 
v) iqtisodiy kodeks; 
g) professional me’yorlar; 
d) sertifikatsiyalash dasturi. 
Ichki  auditorlarning  bunday  birlashishi  ularning  tarqoq  kuchlarini  o’z 
manfaatlarini himoya qilish maqsadida birlashtirish hamda malaka mahoratini yanada 
rivojlantirish va  faoliyat  samaradorligini oshirish  zarurligidan kelib  chiqqan.  Institut 
ichki  aditorlar  faoliyatini  muvofiqlashtiradi  va  tartibga  solib  turadi,  umumta’lim 
faoliyatini  ta’minlaydi  va  mazkur  professional  amaliyot  me’yorlarini  ishlab  chiqadi. 
U  o’z  funktsiyalarini  va  ichki  auditorlar  xizmatlarini  doimiy  ravishda  kengaytirib 
kelmoqda. 
Institut  ichki  auditorlarning  professional  olamida  yuqori  obro’ga  ega.  Uning 
dunyo  bo’yicha  100  dan  ortiq  mamlakatlarda  ishlaydigan  a’zolari  bor.  Institutning 
AQShdagi  bo’limlaridan  tashqari  Avstraliya,  XXR,  Hindiston,  Isroil,  Yaponiya, 
Malayziya,  Yangi  Zelandiya,  Janubiy  Afrika  Respublikasi,  Angliya  va  Shimoliy 
Irlandiya kabi mamlakatlarda milliy institutlari mavjud.