««xalqaro audit»

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«
«XALQARO AUDIT
»
»
 
 
F
F
A
A
N
N
I
I
D
D
A
A
N
N
 
 
 
 
 
 
MA’RUZA MATNLAR 
TO’PLAMI  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
2 
«XALQARO AUDIT» FANINING PREDMETI, OB’EKTI VA METODI 
1.1. «Xalqaro audit » fanining predmeti, metodi va ob’ektlari 
Respublikamizdagi  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  tamoyillari  va  uning  keyingi 
bosqichlarida  ustivor  yo’nalishlarning  belgilanishi,  ayniqsa  ijtimoiy-siyosiy  hayotni, 
jumladan,  iqtisodiyotni  erkinlashtirish  mulkdorlar  sinfini  tashkil  qilishdan  kelib 
chiqqan  holda  bir  qancha  yangi  malakali  mutaxassislarga,  nazariy  va  amaliy 
kurslarga,  fanlarga  ehtiyoj  tug’iladi.  Shulardan  eng  muhimi  audit  fani  va  auditorlik 
kasbidir. Ushbu sohada g’arb mamlakatlarida katta tajriba to’plangan. 
Auditor  (lotincha  «auditor»  -  «eshituvchi»,  «o’quvchi»  degan  ma’nolarni 
anglatadi) – ma’lum muddat davrida korxona moliya-xo’jalik faoliyatini tekshiruvchi 
shaxsdir.  Auditor  so’zining  lug’aviy  ma’nosi  ham  uning  iqtisodiy  ma’nosiga  ancha 
yaqin.  O’rta  asrlarda  o’quv  yurtlarida  sinf,  guruh  ichida  boshqa  o’quvchilarga 
nisbatan bilimi kuchli, zukko o’quvchilarni auditor deb ham atashgan. Shu toifadagi 
o’quvchilarga boshqa o’quvchilarning darslarni qanday bajarayotganligini, bilimlarni 
qay  darajada  o’zlashtirayotganligi  kabilarni  tekshirish  vazifalari  yuklatilgan.  Mana 
shu  holatdan  ko’rinib  turibdiki,  auditorni  mijozning  moliya-xo’jalik  faoliyatini 
tekshirib, uning ishonchini qozonadigan shaxs desa ham bo’ladi. 
Bozor  infratuzilmasi  unsurlari  ichida  auditorlik  kompaniyalarining  roli  va 
tutgan  o’rni  alohida  ahamiyatga  ega.  AQSh,  Yaponiya,  Germaniya,  Frantsiya, 
Angliya  va  boshqa  rivojlangan  mamlakatlar  tajribasidan  ham  ma’lumki,  auditorlik 
kompaniyalari bozor infratuzilmasi unsurlarining zanjirli tizimida asosiy xalqalardan 
biri bo’lib hisoblanadi. Auditorlik kompaniyalari korporatsiyalar, firmalar va boshqa 
xo’jalik    yurituvchi  tuzilmalarning  ishlab  chiqarish,  moliya-xo’jalik  faoliyatida 
muomalalarning to’g’ri amalga oshirilganligini tasdiqlab, mijozlarning ularga bo’lgan 
ishonchini mustahkamlashga xizmat qiladi. 
Auditorlik  firmalari  bozor  infratuzilmasining  eng  muhim  unsurlaridan  biri 
bo’lib, ular mulkdorlar va davlatning mulkiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida 
mustaqil moliyaviy nazoratni amalga oshiradi. 

---

 
3 
Audit  –  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektni  mustaqil  ekspertiza  va  moliyaviy 
hisobotini tahlil etuvchi tashkilotdir, buni shunga vakil qilingan shaxslar – auditorlar 
(auditorlik firmalari) bajaradi. 
Fanning  predmeti  xalqaro  auditorlik  standartlarini  ishlab  chiqish  va  auditorlik 
faoliyatini  unifikatsiyalash  masalalari  hisoblanadi.  Fanning  metodi  analiz,  sintez, 
induktsiya, deduktsiya va boshqa usullar hisoblanadi.   
Auditning  respublikamizda  vujudga  kelishi  hamda  keng  tarqalishiga  sabab, 
avvalo  turli  xil  mulkchillikka  asoslangan  hamda  tashkiliy-huquqiy  shakllari  turlicha 
bo’lgan korxonalarning paydo bo’lishidir. Ko’p ukladli iqtisodiyot sharoitida har bir 
mulkdor,  har  bir  investor  o’z  mablag’larining  qay  holatda  ekanligini  va  ulardan 
qanchalik  daromad  topayotganligini  aniqlash  maqsadida  auditorning  xizmatiga 
ehtiyoj  sezadi.  Shu  boisdan  auditorlik  faoliyati  bozor  iqtisodiyotining  eng  muhim 
qismlaridan biridir.