Ishlab chiqarish iktisodiyoti I

“O‘zbekiston Respublikasidagi 
korxonalar haqida”
gi qonuniga ko‘ra huquqiy shaxs huquqlariga 
ega bo‘lgan, o‘ziga mulk sifatida tegishli bo‘lgan mulkdan foyda-
lanish asosida, qonunchilikka muvofiq mulkning hamma shakllari 
tengligi va o‘zaro ishlashi raqobat sharoitlarida mahsulot ishlab 

---

42 
chiqaradigan va sotadigan yoki almashtiradigan, ishlar bajaradigan, 
xizmatlar ko‘rsatadigan mustaqil xo‘jalik subyekt korxona hisobla-
nadi. 
Ushbu qonunga ko‘ra korxona faqat davlat ro‘yxatidan 
o‘tganidan keyingina huquqiy shaxs hisoblanadi. 
Korxonaning faoliyati ishlab chiqarish (texnik tayyorgarlik va 
ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish) qayta ishlab chiqarish (ish
yollash, kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash, ishlab chiqarish 
vositalarini yangilash va), aylanma (ishlab chiqarishning moddiy–
texnik ta’minoti va mahsulotini sotish) jarayonlaridan tashkil to-
padi. 
Korxonani tadqiq qilganda uning ikki tarkibiy qismi: 
- korxonaning ichki muhiti – odamlar, ishlab chiqarish vositalari, 
shular va axborot: 
- 
tashqi 
muhit, 
mahsulotning 
iste’molchilari, mahsulot 
jo‘natuvchilar, raqobatchilar, davlat organlari va boshqalar ko‘rib 
chiqiladi. 
Korxonaning tuzilmasi 
Har bir korxona ishlab chiqarish bo‘linmalari boshqaruv organ-
lari va xodimlarga xizmat ko‘rsatish tashkilotlaridan tashkil topgan. 
Tuzilma tushinchasini tarkib, iqtisodiy obyektning qurilmasi sifatida 
ko‘rib chiqish mumkin. 
Korxonaning umumiy va ishlab chiqarish tuzulmasini farqlaydi-
lar. 
Ishlab chiqarish korxonani boshqarish bo‘yicha boshqarish 
xizmati va xodimlarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha tashkilotlarning 
tarkibi, ularning soni, kattaligi va o‘rtasidagi egallab turgan may-
donlari o‘lchamlari xodimlari soni va o‘tkazish qobiliyatlari bo‘yicha 
oralaridagi nisbatlari korxonaning umumiy tuzulishini ifodalaydi. 
Korxonaning ishlab chiqarish tuzulmasi – bu ishlab chiqarish 
bo‘linmalari (sexlar uchastkalar)ning tarkibi va ular o‘rtasidagi 
o‘zaro aloqadir. 
Korxonani boshqarishning tashkiliy tuzulmasi – bu oralarida fir-
maning maqsadlariga erishish uchun zarur vazifalarni bajarishni 
ta’minlovchi o‘zaro aloqalar mavjud bo‘lgan boshqaruv organlarin-
ing yig‘indisidir. 

---

43