O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

3.
 
Davlat byudjetining xarajatlari 
Davlat byudjetining xarajatlari umumiy moliyaviy kategoriya bo’lgan davlat 
byudjetiningko’rinishlaridan biri bo’lib, unga tegishli bo’lgan umumiy 
xususiyatlarga egadir. Ya’ni ular taqsimlash xarakteriga ega, ifodalanishning pul 
shakli xos, pul fondlarining amal qilishi bilan bog’langan va davlat tomonidan 
tashkil qilinadi. Shu bilan birgalikda davlat byudjetining xarajatlari bir butunning 
o’ziga xos qismi bo’lganligi uchun ular davlatning markazlashtirilgan pul fondlari 
mablag’laridan foydalanish va tegishli fond-larni shakllantirish bilan bog’liqdir. 
Bu taqsimlash munosabatlarining moddiy-buyumlashgan shakli turli soha-larga 
yo’naltirilayotgan davlat byudjeti mablag’larining hara-katidan iborat. 
Davlat byudjetining xarajatlari xarajatlarning konkret turlari orqali namoyon 
bo’ladi. Davlat byudjeti xarajatlari turlarining xilma-xilligi esa, o’z navbatida, 
quyidagi omillarning mavjudligi bilan belgilanadi: davlatning iqtisodiy tabiati va 
funksiyalari; mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasi; davlat 
byudjetiningmilliy iqti-sodiyot bilan bog’langanligi; iqtisodiy munosabatlarning 
rivojlanganlik darajasi; davlat byudjeti mablag’larining namoyon bo’lish shakllari 
va h.k. 
Jamiyatning iqtisodiy hayotida davlat byudjeti xarajatlarining roli va 
ahamiyatini aniqlash uchun ularni ma’lum belgilarga ko’ra turkumlashtirish 
maqsadga muvofiq. Ular o’zlarining iqtisodiy mazmuni, ijtimoiy takror ishlab 
chiqarishdagi roli, ishlab chiqarish tarmoqlari va faoliyat turlari, ijtimoiy 
mo’ljallanganligi bo’yicha va ma’lum maqsadlariga ko’ra alohida guruhlarga 
ajratilishi mumkin. 
Iqtisodiy mazmuniga ko’ra davlat byudjetining xara-jatlari kapital va joriy 
xarajatlarga bo’linadi. 
Davlat byudjetiningkapital xarajatlari innovatsion va investitsion faoliyatga 
yo’naltirilgan xarajatlardir. Bu xarajatlarning tarkibiga: 
a)
tasdiqlangan investitsion dasturga muvofiq harakatdagi yoki yangidan 
tashkil etilayotgan yuridik shaxslarga investitsiyalar uchun mo’ljallangan 
xarajatlar; 
b)
yuridik shaxslarga investitsion maqsadlar uchun davlat byudjeti kreditlari 
sifatida beriladigan mablag’lar; 
c)
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan kapital 
ta’mirlashni amalga oshirish xarajatlari va shu bilan bog’liq bo’lgan boshqa 
xarajatlar; 
d)
amalga oshirilishi davlat mulkiga tegishli bo’lgan mulk miqdorini oshirish 
yoki uni yangidan yaratishga olib keladigan xarajatlar; 
e)
davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy turkumlanishiga muvofiq davlat 
byudjetiningkapital xarajatlari tarkibiga kiritiladigan boshqa xarajatlar. 

---

169 
Davlat byudjetining kapital xarajatlari tarkibida Taraqqiyot byudjeti 
shakllantirilishi mumkin. 
Davlat hokimiyat organlari, mahalliy o’zini o’zi boshqarish idoralari, davlat 
byudjeti tashkilotlarining joriy faoliyatini ta’minlashga yo’naltirilgan davlat 
byudjeti xara-jatlari, boshqa byudjetlar va iqtisodiyotning alohida tarmoqlariga 
dotatsiya, subsidiya va subventsiya shaklida ko’rsatiladigan, davlat tomonidan 
qo’llab-quvvatlash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar va davlat byudjeti xarajatlarining 
turkumlanishiga muvofiq kapital xarajatlarning tarkibiga kiritilmagan boshqa 
xarajatlar