Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

yuritilgan. Qadimgi turkiylarning hayoti K teziy (miloddan
avvalgi V -IV a sr), Xares M itilenskiy (miloddan avvalgi IV
asr), Polien (miloddan avvalgi II asr), Strabon (miloddan
avvalgi I asr), Diodor (miloddan avvalgi I asr) va boshqa
antik tarixchilarning kitoblarida yoritilgan, rivoyat hamda
afsona lari keltirilgan.
T a r ix d a « tu r k » s o 'z i bir q a vm g a m a n su b k o 'p la b
xalqlarning um umiy nomi sifatida shakllandi. V asrga doir
x i t o y m a n b a la rid a « tu r k » s o 'z i tu r o n lik la r , tu r k la r
ma nolarida qo llanilgan. Bu so ‘z ot ma 'nosida kelsa «kuch -
quvvat», sifat vazifasida kelsa «kuchli, quvvatli» ma ’nosini
bergan. Bundan tashqari, и «уetuk», «bilimdon», «dono» kabi
tushunchalarni ham ifodalaydi. Eramizgacha Turk xoqonligi
ka tta hududda hukm ronlik qilgan. VII-11 asrlarda Janubiv
Sibiri, Enasoy (Enasoy) va Irtish daryosi bo'ylari, hozirgi
M ojariston, ( V engriya), C h exiya va Slovakiva. Hcizar
dengizi bo'ylari, Eron. Iraq, Suriyci va Turkiya davlatlari
7

---

о ‘rnida sak-iskit imperiyasi barpu bo 'Igan. Qadimgi turkiylar
yashaydigan hududlar Sharq m anbalarida Turon
, 
yunon
ta rixch ila rin in g kito b la rid a esa S k ifiy a m a m la k a ti deb
yuritilgan.
Turkiy xalqlar og 'zaki ijodining qadimgi davrlarini tiklash
va о 'rganish uchun yetarli asoslar bor.
I. Ijtim oiy-siyosiy aloqalar, tildagiso'z, ibora va atamalar,
diniy tushuncha, tafakkurlam ing yaqinligi hamda bir xilligi
jihatidan antik davrdagi ayrim xalqlarning m adaniyati va
adabiyotida turkiy larga xos um umiy tipologik yaqinliklar bor.
Sh u nu q tai nazardan qaraganda, m iloddan avvalgi uch
minginchi yillarda Kichik Osiyoda yashagan shum erlam ing
diniy tasavvurlari, tili va adabiy qarashlarida m ushtaraklik
seziladi. Yoki hozirgi O 'zbekiston hududidci islomga qadar
m esopatam iyaliklarning qishloqlari bo'lganligi to'g'risida
ara b ta r ix c h ila r i y o z ib q o ld irg a n m a ’lu m o tla r h a m
qimmatlidir.
II. E n g q a d im g i d a v rla rd a n islo m g a c h a y a sh a g a n
tarixchilarning asarlaridci turkiylarning ajdodlari - iskit,
k im m e r, sa k, m a ssa g e t va bosh qa q a vm la rn in g ta r ix
maydoniga kelishi, orzu-umidlari, qahramonligi va turli x il
turmush urinishlari haqida saqlangan barchci asotirlar, afsona
va rivo ya tla r tu rk iy la rg a m ansub m illa tla r uchun teng
darajada xizm at qiladigan adabiy yodgorliklardir.
III. A n tik davr adabiyoti, jumladan, yunon adabiyotida
tu r k iy x a lq la r h a y o ti y o r itilg a n asa rla r ham m avjud.
S h u n in g d e k, bu a d a b iy о tda tu r k iy x a lq la r to m o n id a n
yaratilgan rivoyat hamda afsonalardan ham foydalanish y o k i
turkiy adabiy syujetlam ing ко 'chib о ‘tishian ’ancdariseziladi.
H a tto y irik eposlarning bir x il syujetga ( «Odisseya» va
«Alpom ish») egaligiyoki turkiy qavmlar о 'rtasida Prom etey
to'g'risida m avjud adabiy syujetlar yunon adabiyotida turli
adabiy jan r lar dagi asarlar yaratilishiga asos bo 'lishi qadimgi
xalqlar adabiy otini qiyosiy о 'rganish m asalasini о 'rtaga
qo 'yadi.
IV. H ar bir xalqning о 'ziga x o s shakllanish ja r ay oni
mavjud. Turkiy qavmlarning ham bir necha millat sifatida
shakllanishi aynan shunday xususiyatga ega. Qadimgi X itoy
yilnomalari, О 'rxun yodgorliklari, Rashididdi lining «Jome
'
8

---