minginchi
yillardan
boshlanadi, degan farazlar bor. A ntik yunon tarixchilari
kimmeriylar m iloddan avvalgi
VIII
asrda
Kichik
Osiyoga
bostirib kirib, Ossuriya, Midiya va b oshqa davlatlar ustidan
hukm ronlik qilishganligini yozib
qoldirishgan.
705-yilda
kimmeriylar bilan b o i g a n ja n g d a Ossuriya shohi Sargon
II
halok b o ‘lgan. Kimmeriylarning jangovarligi, merganligi,
k am o n d an o ‘q otish m a h o ra tin i aks ettiruvchi tasvirlar
o ‘sha davr idish-buyumlariga tushirilgan. Keyingi asrlarda
kimmeriylar saltanati va qabilalari tili, madaniyati, urf-odati
yaqin b o ‘lgan skiflarga q o ‘shilib ketgan. Skiflar S harq
m anbalarida - asguz, vavilonlarda ishkuz, yahudiylarda
ashkuz shakllaridagi nom lar bilan uchraydi. Y u n o n lar esa
u l a r n i s k i f l a r d e b a t a s h g a n .
A sgu z, ish k uz, ashkuz
s o ‘zlarining kelib chiqish o ‘zagi bitta. U lar
ish - uguz, ich -
o ‘g ‘u z s o ‘zlaridan olingan. « Q o 'rqu t o ta kitobi»da icho‘g‘uz
(ichki u ru g ‘) va ta sh o ‘g ‘uz (tashqi u ru g ‘)lar haqida tasvirlar
mavjud.
K imm eriylar davlatining tugashi va skif qabilalariga
qo'shilib ketishi Madi davlatining jahon b o ‘ylab hukmronlik
61
m a v q e i k u c h a y i b b o r is h i b ilan b o g 'l i q d i r . G e r o d o t
yozganidek, Madi kimmeriylarni Yevropadan quvib chiqarib.
Osiyo m am lakatlarida o ‘z t a ’qibini kuchaytirdi.
Kimmer va skiflaming yashash tarzi yaqin bo'lgan. A gar
G o m e r « I l i a d a » d a k im m e r i y la r b iy a s u tin i ic h ish in i
t a ’kidlasa, ossuriylar tarixiga oid m a n balard a ham skiflar
epchil chavandoz v a m o h ir mergan b o ‘lishib, ot g o ‘shti yeb,
sutini ichib tirikchilik qilishgan, deb yozilgan. Y oki shu
m a n b a d a sk ifla rn in g q o ‘q q is d a n h u ju m qilib, b o s h q a
xalqlarni yengib qaytishlari kim m eriylarga o 'xshatiladi.
Tarixda kim m er va skiflami bir qabila deb atovchilar ham
b o ‘lgan. M asalan, Ossuriya madhiyasida kimmeriylar shohi
Ligdamas skiflar - saklar shohi deb t a ’kidlanadi. Vavilonlar
esa s a k la r n i « g im ir» - k im m e r d e b a ta s h g a n . Y u n o n
tarixchisi Strabon M adini b a ’zan skif, b a ’zan kimmeriylar
xoqoni deb biladi. Arxeologik topilm alar esa kim m er va
skiflarning urf-odati yaqinligini isbotlaydi.
M iloddan avvalgi ikki minginchi yillikda ja h o n tarixiga
kirgan tu r k q a b ila la r id a n y a n a biri iskitlardir. Isk itlar
O v r o p a d a «skif», fo rsiy lar o 'r ta s id a «sak» nom i bilan
y u ritilg a n . «Skif» va «sak» a ta m a la r i b ir xalq n o m in i
b i l d i r i s h i h a m d a b u a t a m a l a r n i n g p a y d o b o ‘lishi
F.Sulaym onova tadqiqotlarida batafsil isbotlangan. Y ana
aytish m um kinki, yunonlar «sak» so ‘zini skif shohining ismi
sifatida yoki y u noncha «sako» (qalqon) s o ‘zidan olingan
deb hisoblaydilar. M iloddan avvalgi VII asrlarda skiflar
saqo turklar, deb nomlanishi shundan b o ‘lishi ham mumkin..
Chunonchi, M adi asos solgan davlat Saqo turk lar davlati
deb n om langan edi. G e ro d o t m a ’lumot berganidck, skiflar
Osiyoda 28 yil hukmronlik qilishgan. Ular Midiya, Ossuriya.
Vavilon, M isrda qattik zulm o ‘tkazishgan. Skiflar tabiatan
c h a q q o n , m e r g a n , c h a v a n d o z . ay n i p a y t d a j a h l d o r
b o ‘lishgan. « S k ifla rg a h u ju m qilgan b ir o r k im sa tirik
qaytmaydi» (Gerodot).
62
G e r o d o t n i n g « T a r i x » i d a k e ltir ilg a n « K o ‘r q u l l a r
r i v o y a t i » d a s k i f l a r n i n g t u r m u s h ta r z i va u l a r n i n g
shafqatsizligi o ‘z ifodasini topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |