Dilnavoz Yusupova

 
so‗zning kelib chiqishini Abu Rayhon Beruniy 
«faylasuf»
so‗zidagi 
«suf»
so‗zi bilan bog‗laydi. «
Suf
»
so‘zi arablarda jun va undan 
to‘qilgan matoni anglatadi. 
So‗fiylar kiyimi dastlab jun chakmon yoki qo‗y 
terisidan tikilgan po‗stin bo‗lgan, shunga ko‗ra, ana shu talqin to‗g‗riroqdir. So‗fiy 
degan so‗z ham «suf»dan yasalgan «tasavvuf», «mutasavvuf» so‗zi bilan 
o‗zakdoshdir.
Ilmda tasavvuf ikki bosqichga ajratiladi: 
1)
zohidlik davri
ga xos xususiyat Alloh yo‗lida toat-ibodat qilish va farzdir. 
Ibrohim Adham, Hasan Basriy shu oqim vakili; 

---

136 
2)
oriflik davri
IX asr o‗rtalaridan boshlanadi. Bu paytda xonaqohlar vujudga 
kelgan, tasavvuf maktablari shakllanib qolgan edi. XIII – XIV asrlarga kelib unda 
nazariy-ilmiy va amaliy jihatdan ko‗tarilish davri kuzatiladi.
Tasavvuf insonning ma‘naviy kamolotga erishish yo‗lidir. Bu yo‗l to‗rt qismga 
ajratiladi:
1
)
 shariat;
2
)
 tariqat;
3
)
 ma’rifat;
4
)
 haqiqat.
Shariat
ma‘naviy komillikning ilk bosqichi hisoblanadi. Unda asosiy islomiy talab 
va 
qoidalar 
o‗rganilgan, «Qur‘on» va hadislardagi axloqiy-falsafiy, ilohiy 
ko‗rsatmalarning mohiyati o‗zlashtirilgan. Oddiy so‗fiy zohid bu bosqichdan yuqoriga 
ko‗tarila olmagan.
«Tariqat» 
so‗zining ma‘nosi «
yo‘l
» demakdir. Bu yo‗lda inson, ya‘ni tasavvuf 
yo‗liga kirgan kishi ruhiy-axloqiy kamolot manzillariga yetishni maqsad qilib oladi. 
Odatda, tariqat tasavvufning amaliy qismi hisoblanadi. Bu bosqichda shu yo‗lga kirgan 
shaxs (