Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Ускуналарни юкланиш коэффициенти
ҳам ускуналардан вақт бўйича 
фойдаланишни тавсифлайди.Сменалилик коэффициентидан фарқли равишда, 
у маҳсулотнинг меҳнат сиғимини ҳисобга олади. У мазкур ускунада 
тайѐрланган барча маҳсулотлар меҳнат сиғимининг унинг ишлаш вақти 
фондига нисбати орқали аниқланади. Мазкур мисолда ушбу коэффициент 
қуйидагича бўлади: 
72
,
0
2
44
,
1


юк
К
Корхонада асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни тўлиқ 
баҳолаш учун экстенсив кўрсаткичлардан ташқари, уларнинг қувват бўйича 
юкланиш табиатини ўрганиш ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу ерда 
юқорида айтиб ўтилганидек, технологик ускуналар амалдаги унумдорлиги-
нинг, яъни техник асосланган прогрессив унумдорликнинг норматив унум-
дорликка нисбати асосида, яъни 
ускуналардан интенсив фойдаланиш 
коэффициентидан
фойдаланиш, уни қуйидаги формула бўйича ҳисоблаш 
мумкин:
;
п
ф
инт




Бу ерда: В
Ф

вақт бирлигида ускунада ишлаб чиқарилган ҳақақий 
маҳсулот миқдори; 
В
П

вақт бирлигида ускунада техник жиҳатдан асосланган маҳсулот 
ишлаб чиқариш нормаси. 

---

Мисол. Паспорт маълумотлари бўйича дастгоҳда бир соатда 100 та 
деталь ясаш мумкин, амалда эса шу вақт ичида фақат 80 та деталь 
тайѐрланди. У ҳолда К
инт
қ0,8 (80:100), яъни дастгоҳдан қувват бўйича 
фойдаланиш 80 фоизни ташкил қилди. 
Ускунадан интеграл фойдаланиш коэффициенти 
ускунадан экстен-
сив ва интенсив фойдаланиш коэффициентларининг кўпайтмаси орқали 
аниқланиб, унинг вақт ва қувват бўйича банд бўлишини (фойдаланилишини) 
комплекс характерлайди. 
Бизнинг мисолимизда К
экс
қ 0,71 ва К
инт
қ 0,8 бўлганлиги туфайли, 
ускунадан интеграл фойдаланиш коэффициенти қуйидагига тенг бўлади: 
57
,
0
8
,
0
*
71
,
0
*
.



инт
экс
интегр
К
К
К
Корхонанинг асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишнинг 
умумий ва қиймат кўрсаткичлари нуқтаи назаридан келиб чиққан ҳолда, 
аввало