Kardan sharnirlarining kinematikasi

---

6-MAVZU. KARDANLI UZATMAGA OID UMUMIY MA’LUMOTLAR. 
KARDAN SHARNIRLARINING KINEMATIKASI 
REJA: 
 
1.
Kardan sharnirlarining kinematikasi.
2.
Kardanli vallarning kritik aylanishlar chastotasini aniqlash. 
3.
Kardanli uzatmani hisoblash. 
 
Zamonaviy avtomobillarda kardan uzatmalar, ayniqsa, yetakchi ko’prigi orqada 
bo’lganlarida qo’llanilib kelinmoqda. 
Kardan uzatmaning
vazifasi burovchi momentni bir biridan uzoqda va bir 
chiziqda yotmagan nuqtalarga uzatishdan iborat. Atomobillarda harakat, asosan, 
uzatmalar qutisining ikkilamchi o’qidan yetakchi ko’prikda joylashgan bosh 
(markaziy)uzatmaga uzatiladi. Ular orasidagi masofa uzoq, ikkala qismning o’qlari 
bir umumiy chiziqda yotmaydi, masofa harakat paytida o’zgarib turadi. SHuning 
uchun bunday sharoitda kardan uzatmalarni qo’llashning samarasi yuqori bo’ladi. 
CHunki, ular harakat beruvchi va qabul qiluvchi nuqtalarni bir biriga nisbatan 
og’maligi 30
0
gacha bo’lgan holatini kompensatsiya qilaoladi. 
Kardanli uzatma quyidagilardan tashkil topgan:
•elastik mufta 
•shlitsali birikma 
•oldingi kardanli val 
•tayanch podshipnik 
•oldingi kardan sharniri 
•orqa kardan val 
•orqa kardan sharniri 
 
1-rasm. Kardan sharnirlari. 
a-burchak tezliklari teng bo’lmagan; 1-qopqoq; 2-stakan; 3-ninasimon podshipnik; 
4-salnik; 5 va 9-vilkalar; 6-saqlagich klapan; 7-krestovinv; 8-moylagich; 10-bolt; 

---

b-burchak tezliklari teng bo’lgan sharikli; 1-ichki yarim o’q; 2 va 3-etakchi va 
yetaklanuvchi vilkalar; 3-shtift; 4-shpilka; 6-tashki yarim o’q; 7-etakchi yonbosh 
shariklar; 8-markaziy sharik; v-burchak tezliklari teng bo’lgan kulachokli; 1-tashki 
o’q; 2 va 6-vilkalar; 3 va 5-qulachoqlar; 4-disk; 7-ichki yarim o’q. 
Kardanli uzatma o‘qlari bir-biriga to‘g‘ri yotmagan va o‘z holatini o‘zgartira 
oladigan vallar yordamida burovchi momentni kuch uzatmaning bir agregatidan 
boshqa agregatiga uzatib beradi. Avtomobilning kuch uzatmasiga o‘rnatilgan 
kardanli uzatma dvigateldan olinadigan burovchi momentni uzatmalar qutisi orqali 
bitta yetakchi ko‘prikka tarqatish qutisi yordamida bir nechta ko‘prikka uzatib 
berishi lozim. Avtomobil notekis yo‘llarda yurganida yetakchi ko‘prik ramaga 
nisbatan tik tekislikda tebranib, uzatish burchagi o‘zgarib turadi. Shu sababli 
burovchi momentning uzatmalar kutisidan (yoki taqsimlash kutisidan) yetakchi 
ko‘prikga o‘zgaruvchan burchak ostida uzatishda kardanli uzatmadan foydalaniladi. 
Kardan sharnirlar o‘qlari bir-biriga nisbatan to‘g‘ri yotmagan vallardan burovchi 
momentni o‘zaro uzatish uchun xizmat kiladi. Tepish va buralma tebranishlar 
xavfini kamaytirish uchun aksari zamonaviy avtomobillarda kardanli, sharnirli 
hamda ikkita val shuningdek, oraliq tayanchdan tashkil topgan kardanli uzatmadan 
foydalaniladi. Bunda uzatmaning uzayib qisqarishini ta’minlaydigan shlitsali 
birikma mavjud.