BUNDA BEGILANGAN IMTIYOZLAR VA ISTIQBOLLAR
Suyarov A.SH., Gadoyeva M.X.
SamISI
Hozirgi kunda turizm iqtisodiyotning muhim sektori sifatida jadal rivojlanib
bormoqda. Chunki, turizmdan olinadigan daromad ko’plab sohalardan ko’ra ko’proq
bo’lishini rivojlangan mamlakatlardagi statistik ko’rsatkichlar ifodalamoqda. Turizm
Shunday sohaki, unda to’g’ridan-to’g’ri xizmat ko’rsatish orqali daromad olinadi.
Ya’ni, ushbu sohada biror mahsulot emas, aynan xizmatlar sotiladi. Xizmatlarning
iste’mol jarayoni ayni ko’rsatilgan ondan boshlab amalga oshadi.
17
O’zbekistonda turizm sohasida alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, so’nggi
yillarda amalga oshirilayotgan islohotlar buning yaqqol isboti bo’la oladi. Jumladan,
2016-yil 2-dekabr sanasida qabul qilingan PF-4861-sonli “O’zbekiston Respublikasida
turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora tadbirlari to’g’risida”gi farmoni
soha rivojida juda katta qadam bo’ldi. 25 yillik mustaqil O’zbekiston tarixida ilk bora
turizm iqtisodiyotning muhim sektori, strategic yo’nalish sifatida talqin qilina boshladi.
Bu esa turizm sohasini rivojlantirish endi favlat siyosati darajasiga yetganligini
ko’rsatardi. Farmonda Shuningdek, quydagilar dolzarb qilib belgilandi:
2017 yilning 1 apreligacha Toshkent, Samarqand, Buxoro va Urganch
shaharlarining xalqaro aeroportlarida xorijiy turistlar uchun “yashil yo'lak” bojxona
nazorati tizimini, pasport va bojxona nazoratidan o'tishning, bagajni olishning
soddalashtirilgan tartib-taomilini joriy etish hamda transport xizmati ko'rsatishni
yaxshilash yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko'rish;
- aeroportlar va vokzallarda rezidentlar va norezidentlarning pasport nazoratidan
alohida-alohida o'tishlarini tashkil qilish;
- aeroportlar va temir yo'l vokzallarida qulay turizm axborot makonini, shu
jumladan turizm-axborot punktlari faoliyatini tashkil etish va rivojlantirish.[1]
Yuqorida ko'rsatib o'tilgan tadbirlarni amalga oshirish asosiy transport uzellarida
xizmatlar ko'rsatish sifatining eng ilg'or jahon standartlariga mos kelishini
ta`minlashga, mamlakat xalqaro aeroportlari va vokzallarining reytingini oshirishga
qaratilgan.
Turizm sohasidagi tadbirkorlik faolligini yanada rag'batlantirish, turizm
infratuzilmasini rivojlantirish, turizm tashkilotlariga qo'shimcha imtiyoz va
preferensiyalar berish Farmonning yana bir muhim xususiyatidir.
Jumladan:
- turizm operatorlari ular tomonidan ko'rsatiladigan turizm xizmatlari uchun
tushadigan xorijiy valyutadagi tushumni majburiy sotishdan ozod qilinadi;
- mehmonxonalar xorijiy valyutadagi tushumning faqat 25 foizini belgilangan
tartibda majburiy sotadilar;
- xorijiy fuqarolar tomonidan mehmonxonalar xizmatiga haq to'lash erkin
ayirboshlanadigan valyutada amalga oshiriladi, ular uchun to'lov respublikaning davlat
va byudjyet tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan hollar bundan mustasno;
- yuridik shaxslar kamida 4 yulduzli darajadagi mehmonxona va motellarni
foydalanishga topshirganda ular yuridik shaxslarning foyda solig'i, yer solig'i va mol-
mulk solig'idan, Shuningdek yagona soliq to'lovidan 5 yil muddatga ozod qilinadi;
- turizm faoliyati sub`yektlari tomonidan sig'imi 9 kishidan ortiq bo'lgan yangi
avtotransport vositalari sotib olinganligi uchun Respublika yo'l jamg'armasiga yig'im
avtotransport vositalari qiymatining maksimal darajadagi 20 foizi emas, balki 3
foizigacha miqdorda undiriladi.[1]
Farmonda Turizmni rivojlantirish davlat qo'mitasiga manfaatdor idoralar bilan
birgalikda 3 oy muddatda O'zbekiston Respublikasining turizm sohasini o'rta muddatli
istiqbolda
rivojlantirish
Kontseptsiyasini,
Shuningdek
2017-2021
yillarda
Kontseptsiyani amalga oshirish yuzasidan aniq chora-tadbirlar Dasturini Vazirlar
Mahkamasiga taqdim etish vazifasi topshirilgan. [2]
18
Farmonni bajarish yuzasidan O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Turizmni
rivojlantirish davlat qo'mitasi faoliyatini tashkil etish to'g'risidagi qarori qabul qilindi.
Qarorda davlat qo'mitasi faoliyatining asosiy vazifalari va yo'nalishlari belgilab
berilgan, davlat qo'mitasining tashkiliy tuzilmasi va Nizomi tasdiqlandi, Shuningdek
milliy turizm mahsulotini xorijga namoyish qilish, turizm sohasida kadrlar tayyorlash
va turizm xizmatlarini sertifikatlash bo'yicha bir qator idoraviy tashkilotlar tuzildi.
Mazkur Farmonni amalga oshirish iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishga,
tarkibiy o'zgartirishlar va diversifikatsiya qilishga, barcha mintaqalarni va turdosh
tarmoqlarni kompleks ravishda ildam rivojlantirishning yetakchi kuchi bo'lish
imkoniyatiga ega mamlakat iqtisodiyotining strategik tarmog'i sifatida turizmni jadal
rivojlantirishni ta`minlashga, Shuningdek O'zbekistonning jozibador turizm markazi
sifatidagi ijobiy qiyofasini shakllantirishga butun choralar bilan ko'maklashadi.
Bundan tashqari xuddi shu sanada qabul qilingan PQ-2666-sonli Prezident
qarori, 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishlari bo’yicha Harakatlar Strategiyasida belgilangan vazifalar hamda
2017-yil 16-avgustda qabul qilingan PQ-3217-sonli Prezident qarori aynan turizm
sohasini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni dolzarb va ahamiyatli qilib
belgilagan.
Har qanday soha qonunchilik va davlat tomonidan beriladigan imtiyozlar orqali
o’z rivojini topadi. Turizm sohasi ham bevosita erkin tadbirkorlikka asoslangan bo’lib,
dunyo miqyosida qilinayotgan yangiliklar va mamlakatdagi islohotlar bevosita ta’sir
ko’rsatadi. Xususan, soliqlar tizimi turizmning rivojlanishida o’ta ahamiyatli
hisoblanadi. Chunki, mamlakatimizda endigina chin ma’noda rivojlanishni boshlagan
ushbu soha turli tomondan imtiyozlarga majburdir. Xalqaro tajribada Shuni ko’rish
mumkinki, soliqlar tizimi aynan turizm sohasi uchun turli imtiyozlarni joriy qilganlar.
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari turizm va mehmonxona faoliyati uchun 6- 25%
atrofida bo‘lgan qo‘shimcha qiymat solig‘ini (QQS) tenglashtirishga yo‘naltirilgan
siyosatni olib boradilar. Misol uchun, Germaniya va Luksemburgda o‘rtacha QQS
miqdori 15% qilib belgilangan. Daniya va Shvetsiyada maksimal QQS miqdori 25%ga
teng. Ispaniyada joylashtirish uchun QQS o‘rtacha 7% ni tashkil qiladi va
mehmonxona darajasiga qarab o‘zgarishi mumkin, ovqatlanish (restoran xizmatlari),
avtomobillarni ijaraga olish uchun QQS esa 16%gacha yetadi. Gretsiyada joylashtirish
va ovqatlanish uchun QQS 8% ni tashkil qiladi va hukumat nomavsumiy paytlarda
turistik xizmatlar ko‘rsatuvchi firmalarga imtiyozlar tizimini ishlab chiqqan.
Fransiyada turizm faoliyati uchun QQS o‘rtacha 10% ni, shu jumladan joylashtirish
uchun 6% ni, ovqatlanish xizmatlari uchun 19% ni tashkil qiladi. Avstriyada
joylashtirish va ovqatlanish uchun QQS 10% miqdorida belgilangan. Lekin turistik
soliqlar to‘g‘risidagi federal qonunga asosan barcha turistik tashkilotlari har bir
turistning yashashi uchun mahalliy to‘lov to‘laydilar (jamoa hududida-jamoaga,
kurortlarda-kurort jamg‘armasiga). To‘lov miqdori mavsumga qarab o‘zgarishi
mumkin, bunda shifoxona bemorlari (6 yoshgacha bo‘lgan bolalar, maktab
o‘quvchilari va talabalar) bu to‘lovlardan ozod etilgan. Yevropaning ba’zi
mamlakatlarida turistik tashkilotlar kommunal xizmatlar uchun imtiyozli tariflardan
foydalanadilar. Ko‘pchilik hollarda turistik firmalar valyuta daromadining 20% gacha
bo‘lgan qismi daromad solig‘idan ozod qilingan.[3]
19
Davlat tomonidan Shuningdek yangi turistik ob’yektlarning qurilishi uchun
yerlarni past narxlarda sotish va ma’lum muddatga ijaraga berish (Kiprda 99-yilga,
Isroil va Turkiyada 49-yilgacha) yo‘li bilan rag‘batlantiriladi, bunda ijara muddati
tugagach yana Shuncha yilga cho‘zilishi mumkin.[4]
Atrof-muhitning tez sur’atlar bilan ifloslanib ketayotganligi munosabati bilan
turizm sohasidagi davlat siyosati ko‘proq atrof-muhitni muhofaza qilishga
yo‘naltirilmoqda. Bir qator mamlakatlarda turizmda atrof-muhitni himoya qilishni ham
rejalashtirishni nazorat qiluvchi maxsus hay’atlar faoliyat yuritadilar (Buyuk Britaniya,
Fransiya, Skandinaviya davlatlari).
1992 yilda Rio-de Janeyro shahrida Jahon turizm tashkiloti XXI asr uchun ish
dasturini qabul qilgan bo‘lib, unga 182 davlat birikkan. Ushbu dasturning amalga
oshirishda asosiy vakolat turizm bo‘yicha davlat muassasalariga berilgan. Reja uzoq
muddatli dasturlarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan uch asosiy qurolga
urg‘u beradi:[4]
- odamlar va atrof-muhitni himoya qilishni nazarda tutuvchi yangi tovarlar ishlab
chiqish yoki amaldagi choralarni kuchaytirish;
- narxdan, tazyiq o‘tkazish mexanizmi sifatida foydalanish;
- turizm industriyasida ishlab chiqarish jarayonlari va mahsulot tozaligini
kafolatlash uchun mo‘ljallangan dasturlarni yaratish.
Davlat idoralari turizmda uzoq muddatli dasturlarni yaratishda yetakchi o‘ringa ega.
Bir qator mamlakatlar bunday dasturlarga ega (Rossiya, Finlandiya, Avstria, Fillipin
va boshqalar). XXI asr uchun ish dasturi turizm bo‘yicha davlat idoralari oldiga
quyidagi asosiy masalalarni qo‘yadi:
- nazorat qiluvchi iqtisodiy va boshqa tizimlarni kamaytirish;
- turizmning iqtisodiyotga, jamiyatning ijtimoiy va madaniy hayotiga va atrof-
muhitga ta’sirini baholash;
- turizm sohasida xizmatchi kadrlar tayyorlash;
- turizmning uzoq muddatli barqaror taraqqiyotini rejalashtirish,
- rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o‘rtasida ma’lumot almashish;
- jamiyat barcha qismlarining turizmni rivojlantirishda qatnashuvi;
- yangi turmahsulot tuShunchasi;
- amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijalarini baholash;
- xalqaro faoliyatda hamkorlik o‘rnatish.
Dasturning birinchi vazifasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- dastur maqsadlarini amalga oshirish bilan shug‘ullanuvchi, turizmning rivojiga
yo‘naltirilgan mavjud milliy, xalqaro va boshqa tizimlarning faoliyatini baholash;
- turizmning xususiy va davlat tarmoqlari o‘rtasida hamkorlik;
- turizm tarmog‘iga soliq va to‘lovlar solish shu tariqa belgilanishi kerakki, turizm
infratuzilmasini kengayshtirish, atrof-muhitni yaxshilash va boshqa maqsadlar uchun
yetarli mablag‘lar bo‘lsin;
- tovar va xizmatlar uchun turizm bilan bog‘liq ekologik xarajatlarni hisobga oluvchi
narxlarni kafolatlovchi iqtisodiy chora-tadbirlar qabul qilish.
Iqtisodiy rag‘batlantiruvchi choralar Shuningdek turistik firmalarning atrof-
muhitni muhofaza qilish borasidagi yutuqlarini rag‘batlantirish uchun ham ishlatilishi
kerak. Ikkinchi vazifa o‘z ichiga turizm taraqqiyoti jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va
20
madaniy hayoti uchun oqibatlarini baholashni oladi. Bu esa o‘z navbatida suv
resurslari, elektr quvvati, transport vositalaridan samarali foydalanish, turizm sohasida
ish bilan ta’minlash, mahalliy aholi qatnashuvi siyosatining mavjudligi, atrof-muhit,
madaniy, tabiiy va tarixiy qadriyatlarni muhofaza qilish kabi masalalar ko‘rib chiqish
zaruratini tug‘diradi.
Turizmda kadrlar tayyorlash va rejalashtirish dasturi muhim hisoblanadi.
Maktablarning o‘quv rejalariga turizm ekologiyasi bo‘yicha o‘quv kursini kiritish
tavsiya qilinmoqda. Kadrlarni nazariy va amaliy jihatdan tayyorlash maqsadida davlat
turistik tashkilotlar va professional turistik birlashmalar xususiy sektor bilan hamkorlik
qilishlari maqsadga muvofiqdir.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, mamlakatimizda ham turizm sohasi bo’yicha
ko’plab samarali islohotlar amalga oshirilmoqda. Yuqoridagi mamalakatlardagi kabi
O’zbekiston ham soliq tizimida turizm sohasi uchun turli imtiyoalzr belgilangan.
Faoliyatining ilk davrida (6 oygacha) daromad solig’idan ozod qilinganligi, agar to’rt
va undan yuqori yulduzli mehmonxona tashkil qilingan taqdirda 5 yilgacha turli
to’lovlardan imtiyozlar berilganligi aynan turizm sohasining rivojlanishi uchun muhim
qadamdir. Yuqoridagi taklif va tavsiyalarga binoan bir qancha qo’shimcha imtiyozlar
yaratiladigan bo’lsa, sayyohlik industriyasi bundan ham yuqori ko’rsatgichlarga erisha
oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |