Mavzu: Olmon tilidagi gaplarda ikkinchi darajali bo’laklar

Masalan:
Es war ein Glück. 
(A.Seghers).
 Es war, das übliche Geschwätz von 
der Verteidigung des Vaterlandes. Sie waren beide Einzelgänger. 
(K. Beuchler). 
O‟zbek tilida ham ega bilan kesim shaxs va sonda moslashadi. Ega bilan kesimning 
moslashuvi quyidagi ko‟rinishlarda bo‟lishi mumkin. Ega bilan kesim shaxs jihatdan hamma 
vaqt moslashgan bo‟ladi: 
Men aytdim, sen aytding, u aytdi.
Lekin uchinchi shaxsda ega ko‟plikda bo‟lgan holda kesim birlik formada bo‟lishi mumkin 
(ya’ni son jihatdan moslik bo’lmaydi): 
Ular keldi, daraxtlar gulladi
kabi. 
Kesim, sifat, son kabi turkumga oid so‟zlardan iborat bo‟lsa, ega ko‟plik formada, kesim esa 
birlik formada qo‟llanaveradi: 
dalalar ko’m-ko’k, kelgan mehmonlar ellikta.
Gapning ikkinchi darajali bo’laklari 
(Die Nebenglieder des Satzes) 
Gapda bosh bo‟laklardan tashqari ulardan biriga bog‟lanib, unga tobe holda qo‟llanadigan 
bo‟laklar ya‟ni ikkinchi darajali bo‟laklar ham bor. Ular garchi o‟zicha to‟liq gap hosil qila 
olmasa ham, bosh bo‟laklarning ma‟nosini aniqlash, to‟ldirish uchun xizmat qiladi. Huddi shu 
hususiyatlariga ko‟ra ular ikkinchi darajali bo‟laklar deb ataladi. Ikkinchi darajali bo‟laklar 
(die 
Nebenglieder)
aniqlovchi 
(Attribut),
to’ldiruvchi 
(Objekt),
 
va
holdan 
(Adverbialbestimmung) 
iborat. 
To’ldiruvchi 
(Das Objekt – die Ergänzung) 
To‟ldiruvchi hokim so‟zga (kesimga) boshqaruv yo‟li bilan birikib, kesimdan anglashilgan 
harakat, belgi o‟ziga yo‟nalgan yoki shu harakatga qandaydir yo‟l bilan bog‟langan predmetni 
bildiradi. 
To‟ldiruvchi vosita kelishiklaridan birida yoki predmetlar bilan (o‟zbek tilida – ko‟makchilar 
bilan) keladi. Bu ularning tobe bo‟lakli belgisidir. To‟ldiruvchi ham fe‟llar bilan qo‟llanmay, u 
faqat obyektiv fe‟llar (sich nähern, begegnen, schenken va boshqalar) bilan keladi. 
Misollar:

---

32