fasi, shaxs taraqqiyotining asosidir.
bolalarga ham singdirib borish zarur.
38
39
kattalarning mehnati bilan, mehnatning jamiyatdagi roli bilan
tanishtiriladi, kattalarning mehnatiga hurmat hislari tarbiyala-
nadi. Boshqa tomondan, mehnat tarbiyasi bolalarning amaliy
faoliyatini tashkil etishda o‘z-o‘ziga xizmat qilish malakalarini
shakllantirish qo‘l mehnati mashg‘ulotlarida, maishiy xizmat
va tabiatda mehnat qilishda olib boriladi.
Bolalar bog‘chasi dasturida bu umumiy masalalar yosh
gruppalari bo‘yicha belgilab olinadi.
Maxsus bolalar bog‘chalarida mehnat tarbiyasiga quyidagi-
lar kiradi:
1. Qo‘l mehnati mashg‘ulotlari.
2. O‘z-o‘ziga xizmat qilish malakalarini tarbiyalash.
Qo‘l mehnati mashg‘ulotlari maxsus bolalar bog‘chasida
aqli zaif bolalarga ta’lim-tarbiya berishning eng muhim bo‘limi
hisoblanadi.
Qo‘l mehnati bilan ishlashga: applikasiya, qurish-yasash,
tabiat materiallari bilan mashq qilishlar kiradi. Kichik yoshdagi
aqli zaif bolalar uchun engil qo‘l mehnati bu – applikasiya yo-
pishtirishdir. Shuning uchun ko‘rsatilgan faoliyat turlari maxsus
bog‘chalarda kichik gruppalarning birinchi yilida qo‘llaniladi.
Keyinchalik katta gruppalarda tabiat materiallari, daraxt, fab-
rikatlar bilan ishlash va konstruktorlik mashg‘ulotlari bilan tu-
gatiladi.
Qo‘l mehnati mashg‘ulotlarida aqli zaif bolalar vazi-
falarini oldin namuna bo‘yicha, so‘ng mustaqil bajaradilar.
Mashg‘ulot davomida aqli zaif bolalar qurilish materiallari:
qum, tuproq, qor, plastilin, qog‘oz, daraxt bilan tanishadi-
lar. Ularning xususiyatlarini o‘rganadilar. Oddiy mehnat
qurollari bilan engil mashqlarni qilishni o‘rganadilar. Qo‘l
mehnati mashg‘ulotlari bolalar motorikasini shakllantiradi
va mayda qo‘l muskullarini rivojlantiradi. Qo‘l mehna-
ti mashg‘ulotlari aqli zaif bolalarning aqliy taraqqiyot va
shaxs xususiyatlari rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Mashg‘ulotlar aqli zaif bolalarda o‘z mehnatini sevish, tash-
kiliy mehnatini o‘zlashtirish qobiliyatlarini shakllantiradi.
O‘z-o‘ziga xizmat qilish malakasini tarbiyalaydi.
O‘z-o‘ziga xizmat qilish bolalar mehnatini tashkil etish
shakl sifatida barcha gruppalarda qo‘llaniladi. U kun tartibi-
dagi jarayonlarda: ovqatlanish, uyqu oldidan sayrga chiqish
va undan qaytgash, kiyinib-yechinish, uyquga tayyorlanish,
o‘zini va kiyim-kechakni ozoda tutish ishlarini bajarish bilan
chambarchas bog‘liqdir.
O‘z-o‘ziga xizmat etish jarayonida bolalarda mustaqillik,
mehnat qilishga urinish odati, ozodalik, saranjom-sarishtalik,
buyumlarga ehtiyotlik bilan munosabatda bo‘lish xususiyatlari
tarbiyalanadi.
Mustaqil kiyinish, yechinish, qoshiqni to‘g‘ri ushlash, un-
dan foydalanishda kichik yoshdagi aqli zaif bolalar qiynaladilar.
Yechinish, kiyinish malakalarini shakllantirish eng oddiy meh-
nat faoliyatidan boshlanishi lozim. Buning uchun bola foyda-
lanadigan narsalar, kiyimlar mavsumga, bola razmeriga to‘g‘ri
kelishi, qulay, oson eshiladigan, taqiladigan bo‘lishi kerak.
Aqli zaif bolalarni o‘z-o‘ziga xizmat qilishga o‘rgatish,
uncha qiyin bo‘lmagan harakatlardan boshlash kerak, ya’ni
paltolarni, oyoq kiyimini olib kelish va o‘z joyiga olib borib
qo‘yish kabilar. So‘ng bu operasiyalar murakkablashtirib bori-
ladi. Tarbiyachi bolaga paypog‘ini kiyayotganida oyoqni qan-
day tutish kerakligini ko‘rsatadi. So‘ng bola bu harakatlarni
mustaqil bajarishi kerak bo‘ladi. Agarda kichkintoy bu vazi-
falarni bajarishda qiynalsa, tarbiyachi unga bu vazifalarni ba-
jarishda yordam beradi.
O‘z-o‘ziga xizmat qilish malakalarini shakllantirishda
didaktik o‘yinlar asosiy rol o‘ynaydi.
Yil o‘tgan sayin bolalar ulg‘ayadilar va bog‘cha tartiblariga
ko‘nikib boradilar. Katta gruppaga o‘tganlaridan so‘ng ular
bajaradigan vazifalar murakkablashib boradi, ya’ni ular o‘z-
o‘ziga xizmat qilishda – yechinish, kiyinish, tugmani taqish,
botinka ipini bog‘lash. O‘rtog‘iga tugma qadashda yordam
berish, kiyimlardagi tartibsizlik va noqulaylikni sezish, kiyim-
larni va oyoq kiyimlarini saqlashni, yuvinishda va ovqatlanish-
da kiyimlarini iflos qilmaslik, kiyimlarini o‘z joyiga taxlashni,
joylab qo‘ya olishni bilishlari kerak. Bolalarga uyqudan oldin,
