Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

Dastlabki (birlamchi) hujjatlar 
- x o ‘jalik muomalalari sodir 
b o ig a n paytda tuziladigan va ular am alga oshganligining birinchi 
guvohi b o ig a n buxgalteriya hujjatiari. Dastlabki hujjatlar tuzilishi 
xo‘jaIik muomalalari hisob registratsiyasining boshlanishi b o iib
hisoblanadi. Dastlabki hujjatlarga g ‘azna kirim va chiqim order- 
lari, yukxatlar, kvitansiyalar va hokazolar kiradi. Hisobni sodda- 
lashtirish va hisob registratsiyasini tezlashtirish uchun ko‘pincha 
dastlabki hujjatlarga asosan yig‘ma hujjatlar tuziladi. Buxgalteriya 
hujjatiari tuzish tartibi bo‘yicha tasniflanganda hujjatlar dastlabki 
va yig'm a hujjatlarga b o iin ad i.
Debet 
- buxgalteriya hisobi schyotining bir qismi. Aktiv schy­
otlarning debeti bo'yicha hisob obyektining ko'payishi aks ettirila­
di, passiv schyotlarning debeti bo‘yicha esa kamayishi yoziladi. 
Hisoblashish schyotlarida debet mazkur korxonaning boshqa korx­
ona va shaxslardan oladigan summasini aks ettiradi (debitorlik qa­
rzlari). Debet qoldiq (saldo) faqat aktiv schyotlarda b o iish i m um ­
kin. Har bir schyot ikki qismdan iborat - debet va kredit.
Ikkiyoqlama yozuv 
- x o ‘jalik muomalalarini buxgalteriya hi­
sobi schyotlarida registrasiya qilish. Bu usul shundan iboratki, har 
bir xo'jalik muomalasi ikkita schyotga yoziladi - bir schyotning 
debeti va ikkinchi schyotning kreditiga. Ikkiyoqlama yozuv bux-
2 3 3

---

galteriya hisobi obyektlarida o ‘zgarishlarni vujudga keltiradigan 
xo‘jalik muomalalarining iqtisodiy mohiyati bilan b o g iiq . Ikkiyo­
qlam a yozuv birinchi marta italiyalik matematik Luko Pacholi to­
monidan 1494-yiIi Venetsiyada chop etilgan ilmiy ishida mantiq- 
iy asoslangan. L.Pacholi ikkiyoqlam a yozuv otasi hisoblanadi. As- 
rlar davomida xo‘jalik faoliyatida «Ikkiyoqlama Italiya buxgalteri- 
yasi» degan tushuncha q o llan ib keldi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi 
k o ‘p asrli sinovdan o ‘tib, mana 500 yildan ortiq vaqt ichida amalda 
q o ‘llanib kelmoqda.