Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

o’
p tarqalgan: 
1. DNK saqlovchi viruslar. 
2. RNK saqlovchi viruslar. 
Viruslarni o’lchami, morfologiyasi asosiy xususiyatlari. 
Viruslarni razmeri bir-birlarida juda katta farq qilib, xar-xil razmerlari uchraydi. 8-10nm 350-
400 nm gacha b
o’
lishi mumkin. Viruslari razmerlarini aniqlashda kuyidagi usullar k
o’
llaniladi: 
Xar-xil razmerli maxsus filtrlar yordamida, ultrafiltratsiya kilish usuli bilan 
Ultratsentrifuga qilishdan foydalanish (25000, 30000, 80000 oborotda). Bu usulda viruslar 
razmerlariga qarab ch
o’
ka boshlashadi. (sedimentatsiya). 
Virionlarni suyuqliklarda diffuziya qilish y
o’
li orqali aniqlash. 
Elektron mikroskop orqali rasmga tushirish y
o’
li bilan. 
5. Turli gistoximik y
o’
llar orqali (b
o’
yash va niyli razmerini aniqlash). Odatda kasallik 
chaqiruvchi viruslarni eng kichigi enteroviruslardir. (17- 25nm), 
o’
rtachasi grippp virusi (100-200 
nm), eng kattasi chinchechak virusi (250-300 nm). 
Viruslarni morfologiyasi, strukturasi. 

---

79 
Viruslarni shakli jixatidan bir necha gruppalarga b
o’
linadi: 
SHarsimon-gripp, paragripp, yapon ensefalit viruslari va boshqa viruslar. 
Tayoqchasimon-tamaki bargini kasalligini chaqiruvchi virus, kartoshkada kasallik chaqiruvchi 
virus. 
Ipsimon - gripp virusi. 
O’
qsimon - qutirish kasalligini virusi. 
Kubayidal formada - chinchechak virusi. 
Snermatazoid shaklidagi viruslar-bakteriofaglar va tuban 
o’
simliklarda yashaydigan viruslar. 
Viruslarning katta-kichikligiga va turli shaklga ega b
o’
lishidan qat’iy nazar ularni tuzilishida 
ikkita asosiy komponent qatnashadi. Nuklein kislotasi va oqsil. Nuklein kislotasining tashqi 
tomonidan oqsil parda 
o’
rab turadi, «kapsid» deb ataladi yoki nuklein kislotasi bilan birikib 
nukleokapsidni xosil qiladi. Ba’zi xollarda virus faqat nuklein kislotasi bilan oqsildan iborat 
b
o’
lib, «yolangoch» virus deb ataladi. (bularga tamaki bargi kasalligini virusi, adenoviruslar 
kiradi) Ikkinchi xil viruslar yopqich qavatli, ya’ni ustki tomondan yana bir oqsil qavat b
o’
lishi 
mumkin, buni superkapsidli yoki murakkab tuzilishli viruslar deb ataladi. 
Viruslarni ximiyaviy tarkibi.
Viruslarni tuzilishiga qarab ularning ximiyaviy tarkibi xam