Тупроқ физикаси

 

---

147 
§5.5. Тупроқ намлигини ўлчашнинг нейтрон усуллари
Тупроқ намлигини (НИВ-2) намликнинг нейтрон индикатори. Бу асбоб 
ѐрдамида ҳар хил чуқурликдаги тупроқ намлигини стационар шароитда кўп 
вақт ичида ўлчаб туриш мумкин. 
Бу усулнинг асосий вазифалари
: катта тезликда ҳаракат қиладиган 
нейтронларнинг водород ядроси билан муносабатига асосланган 2 хил нейтрон 
услуби асосланади (24-расм): 
1. Водород ядроси ҳаракатдаги нейтронларнинг тезлигига катта таъсир 
кўрсатади.
2. Умумий тупроқларда намликнинг асосий қисмини водород иони 
ташкил қилади. 
 
24-расм. НИВ-2 асбобининг қисқача тузилиши қуйидагича: 
1-импульс датчиги, 2-нейтрон манбасини ушлаб туриш мосламаси,
3-назорат-калибр мосламаси, 4-ҳисоблаш мосламаси. 
Ҳар хил тупроқ намлигини ўлчаш учун тупроқ бурлари ѐрдамида чиқариб 
олинган 
тупроқлар 
ўрнига 
дюр 
алюминийдан 
ясалган 
трубалар 
жойлаштирилади (1, 2, 3, 5, 10 метр) ва иш давомида нейтрон манба зарур 
бўлган чуқурликларга туширилади ва намлик ўлчанади. 
НИВ-2 асбоби билан намликни ўлчаш тартиби
. Танлаб олинган 
майдонда тупроқ бурлари ѐрдамида 50 мм диаметрида зарур чуқурликгача 
скважина тайѐрланади. Шу чуқурликга махсус труба жойлаштирилади. Трубани 
жойлаштирилганда трубани ташқи ва тупроқ деворлари орасида бўш масофа 

---

148 
қолмаслиги зарур. Тупроқ намлигини индикатор кабели ѐрдамида зарур 
чуқурликга туширилади ва ўлчашдан олдин трубанинг юқори қисмидаги 
кабелни махсус қисқичлар ѐрдамида махкамланади. Индикатор кабел маълум ва 
аниқ бўлакларга бўлинган бўлиб, нейтрон манбасини аниқ чуқурликга 
туширишга ѐрдам беради. 
Махсус счетчик орқали нейтрон 
тезлигини 
тупроқнинг 
намлигига 
боғлиқ 
ҳолда 
пасайишини 
ѐзиб 
олинади. 
Махсус 
счетчиклардан 
олинган 
маълумотларни 
(25-расм) 
градуировкали графигига туширилиб 
уни ѐрдамида маълум чуқурликдаги 
тупроқ 
намлигини, 
тупроқ 
хажм 
оғирлигига нисбатан миқдори фоиз (%) 
ҳисобида билиб олинади.