Тупроқ физикаси

Айрим минераллар ва тупроқнинг солиштирма магнит хусусияти 
 
№ 
 
Минераллар ва тупроқ 
Солиштирма магнит 
хусусияти, 
 СГСМ бирл. 
1 
Сидерит
90∙10
-6
2 
Пирит
8,3∙10
-6
3 
Гематит
759∙10
-6
4 
Лимонит
52∙10
-6
5 
Корунд
12∙10
-6
6 
Боксит 
54∙10
-6
7 
Чимли-ўртача подзол тупроқлар 
23∙10
-6
8 
Оч тусли кулранг подзоллашган ўрмон 
тупроқлари 
42∙10
-6
9 
Кулранг ўрмон тупроқлари 
45∙10
-6
10 
Тўқ-қўнғир ўрмон тупроқлари 
52∙10
-6
Ҳар бир жуфтнинг магнит оқимлари бир-бирига томон йўналадиган 
қилиб қўзғалиш ғалтаги ўрнатилади, бу эса ўзакнинг туташтиргичида магнит 
оқими нолга тенг бўлган намуна бўлмаган вақт учун характерли бўлган 
балансни ўрнатишга имкон беради (бу ҳақида индикатор ғалтакнинг нол ҳолати 
бўйича баҳо берилади). Намуна бор пайтида у ва ўзак орасида оралиқлардан 
бирида туташ содир бўлади, баланс бузилади ва изланаѐтган 
ϰ
катталигига 
пропорционал бўлган номувозанатланиш сигнали пайдо бўлади. Кучланиш 
сигнали поғонасимон бўлувчи (делитель), кучайтиргич (усилитель П13-А) 
орқали йўл босиб микроамперметрнинг СГСМ бирликларида даражаланган 
шкаласига етиб боради. Удмуртия республикада тарқалган тупроқ типларининг 
асосий генетик қатламлари бўйича ўрганилган магнитлилик хусусияти 
ϰ
ва 
солиштирма магнит хусусияти χ ни ўлчаш натижалари 54, 55-жадвалларда 
берилган.
Қуйидаги жадвалларни таҳлил қилган ҳолда А.А.Лукшин томонидан 
таърифланган қуйидаги хулосаларни келтириб ўтамиз. 
1. Илк маротаба Удмурдия республикасида тарқалган тупроқларнинг 
асосий типларининг генетик қатламлари бўйича магнитлилик хусусияти 
ўрганилди. Ушбу тадқиқотларга асосланиб қуйидагилар аниқланди: 
а) чимли-карбонатли лойли ва оғир қумоқли тупроқларнинг магнитлилик 
хусусияти ҳайдалма қатламда (20,8÷41,8)·10
-6
СГСМ оралиғида ўзгариб туради. 
Ўртача миқдори 
ϰ
= 30,3·10
-6 
СГСМ. Энг юқори магнитлилик хусусияти чимли-
карбонатли тупроқларнинг ҳайдалма қатлами учун характерлидир. Тупроқ 
профили бўйлаб қуйи қатламлар томон бу кўрсаткичнинг кескин пасайиши 
ϰ
=(5÷10) ·10
-6
кузатилади. 

---

273