Тупроқ физикаси

55-расм. 
Тупроқнинг 
электр 
ўтказувчанлигини ўлчаш учун тавсия 
қилинган вольтамперметр усулининг 
схематик кўриниши
. 
Кетма-кет 
равишда 
намунага 
сезувчанликни вариациялаш мақсадида 
бир неча шунтлар билан доимий 
энергия манбаси 
Е
сифатида 150-200 
в
милли (
mA
) ѐки микроамперметр 
уланади. Пареллел ҳолда намунага вольтметр ҳам (V) уланади. Солиштирма 
қаршилик қуйидаги формула ѐрдамида аниқланади:
ρ = 
hI
US
, 
 
бу ерда, 
h – 
ва 
S
– намунанинг қалинлиги ва юза майдонини ифодалайди.

---

229 
Охирги тенгликнинг ҳаққонийлиги фақатгина тахминийдир, чунки 
амперметр ва ўтказгичлардан ўтаѐтган қаршилик жуда кам бўлади.
Қурилма схемасида токнинг юза бўйлаб оқишининг олдини олиш 
имкониятлари кўриб чиқилган. Бунинг учун электродлардан бирига станиолдан 
ѐки қўрғошиндан ясалган ҳалқа зич ҳолатда ѐпиштирилиб, электрод юзаси 
бўйлаб оқувчи ток унга ўтиши амалга оширилади. Қурилма бундан ташқари 
қутбланиш эффектини аниқлашга ҳам мослаштирилган. У батерияни ўчириб 
қўйиш ва фақатгина қутбланган токни кузатиш имконини беради. Батарея 
қўшилган ва ўчирилган ҳолатда миллиамперметр бўйича токни икки марта 
ҳисоблаш ўлчанаѐтган
 ρ
нинг қийматига қутбланиш ҳодисаларининг таъсирини 
йўқотиш имконини беради.
Абсолют имкониятлардан ташқари 
ρ 
нинг нисбий қийматини ўлчаш 
эталон намуна 
ρ
0
ўтказувчанлиги билан солиштиришга олиб келади. Эталон 
ρ
0 
ва тупроқ намунаси 
ρ
1 
батарея кучланишига 
E
кетма-кет уланади. Ўлчанаѐтган 
кучланиш