Тупроқ физикаси

 
 
54-расм. Турли хил 
t 
шароитларида 
ρ
 = 
f
(
W
) эгри чизиқнинг кўриниши.
Шунингдек, 
ρ
(
W
) эгри чизиғининг 0
о
С ҳарорат шароитида сакраш 
қийматлари қайд қилиниб, бу ҳолатни ўрганиш қизиқарли ҳисобланади. Бу 
кўринишдаги сакраш қийматлари тупроқ таркибида эркин намлик миқдори 
фоиз қиймати қанча катта бўлса, шунча даражада яққол акс этиши кузатилади 
(55-расм). 
Ушбу тадқиқотларда аниқланган, қуйидаги эмпирик боғланиш нисбатан 
қизиқарли ҳисобланиб, бунда ҳарорат ва намлик қийматларининг умумийликда 
тупроқнинг 
ом 
га оид қаршилиги қийматига таъсири ифодаланади: 
ρ = e
ta+bt
W
c
. 
Тажрибаларда олинган сонли эгри чизиқларни қайта ишлаш усуллари 
a
, 
b
ва 
с 
учун қуйидаги мос келувчи сонлар интервалларини беради:

---

226 
а
= 10,5÷14,2, 
b
= –0,025 ÷ 0,031, 
c
= – 0,81÷1,41. 
a
, 
b
ва 
с 
интервал 
тебранишлари турли хил тупроқлар ўрганилганлиги билан изоҳланилади. Ҳар 
бир тупроқ типи уларнинг ўзгаришларида ички учта сон билан мос келиши 
қайд қилинади. 
ρ
(
W
) функция учун босқичли боғланиш мавжудлиги Р.Н.Торосян (1958) 
тадқиқотлари натижаларида тасдиқланган бўлиб, бу муаллиф томонидан 
иссиқхона шароитидаги тупроқ типлари ўрганилган. У томонидан олинган 
боғлиқлик қуйидаги кўринишга эга ҳисобланади: 
W 
= 
aρ
b
. Функция 
ρ
(
W
) эгри 
чизиғига бир вақтнинг ўзида ҳарорат омили ҳам ўз таъсирини кўрсатиши 
аниқланган. Бунда 
ρ
(
t
) ва ζ (
t
) ўртасидаги чизиқли тарздаги боғлиқлик 
қуйидаги формула ѐрдамида ифодаланади: 
ζ = ζ
0 


)
(
1
0
t
t



Бу ерда α коэффицент доимий қиймат ҳисобланмайди, балки бу қиймат 
тупроқ намунаси зичлигига ва биринчи навбатда намликка боғлиқ ҳисобланади. 
α 
қиймати 
W 
нинг қиймати ортиши билан ошиб боради, бунда қуйидаги 
тенглик асосида максимал ҳолатга эришилади: 
α
=
 a + 
2
W
c
W
b

, 
Бунда зичлик қиймати қанча юқори бўлса, 
α
(
W
) эгри чизиқ шунчалик 
даражада юқори жойлашиши қайд қилинади. Ушбу ўринда, барча бошқа 
боғланишлардан фарқли равишда, 
σ = f
(
W
) тўғри чизиқ кўринишида акс 
эттирилган фақат Миллард ишлари (1953) қайд қилиб ўтилади.