Abulqosimov h. P., Muminov n. G

 
4.2. Bozor xo‘jaligining tijorat sohasida xufyona iqtisodiy 
faoliyatning “oq yoqali” shakllari 
1949 yilda amerikalik kriminolog Edvin Saterlend “oq yoqalilar 
orasida jinoyatchilik” konsepsiyasini shakllantirgan edi. Ushbu 
konsepsiyaga binoan xufyona, qonunchilikka qarshi faoliyat “yirik 
biznes” kundalik amaliyotining ajralmas tarkibiy qismidir. Saterlend 
AQShdagi 70 ta yirik nomoliyaviy korporatsiyalarni iqtisodiy 
qonunchilikni buzish aylovi bo‘yicha sud jarayonlari statistikasini 
tahlil qilib, quyidagi xulosaga keldi: sud tomonidan jami 980 ta 
ayblov hukmi chiqarilgan bo‘lib (shu jumladan, savdo erkinligini 
buzganlikda ayblash bo‘yicha – 307 ta, majburiyatlarni buzganlikda 
ayblash bo‘yicha – 222 ta, mehnat qonunchiligini buzganlikda 
ayblash bo‘yicha – 158 ta), o‘rtacha har bir korporatsiyaga 14 tadan 
hukm to‘g‘ri keladi
52
. Shunday ekan, yirik firmalarni “ideal 
jinoyatchi” sifatida tasavvur qilish mumkin: ular ataylab, uyushgan 
va tizimli ravishda (retsidivistlar kabi) keng miqyosda huquqiy 
me’yorlarni buzishadi, lekin bu ularni tadbirkorlik olamida o‘z o‘rnini 
saqlashga xalal bermaydi. 
52
Qarang: Овсянникова И.П. Теневая экономика: учеб. пособие / И.П. 
Овсянникова; ФГБОУ ВО РГУПС. – Ростов н/Д, 2015. – С.21. 

---

Rivojlangan mamlakatlarda biznesning soyadagi jihatlari yanada 
chuqurroq tahlil qilinishi natijasida jinoyatchilik va qonunchilikka 
asoslangan faoliyat o‘rtasidagi chegara muntazam ravishda qalqib 
turishi aniqlandi. Iqtisodiy jinoyatning quyidagi asosiy turlari mavjud 
(qarang: 4.2.1-rasm). 
4.2.1-rasm. Iqtisodiy jinoyatning asosiy turlari 
1. Raqobat qoidalarini buzish – tijorat borasidagi poralar, 
monopoliyaga qarshi qonunchilikni buzish, sanoat sohasidagi