E. Egamberdiev

umumiy
shartlari va printsiplari
korxona to’g’risidagi, aktsioner jamiyatlari to’g’risidagi, 
kichik va xususiy korxonalarni ragbatlantirish to’g’risidagi, tadbikorlik to’g’risidagi, 
“Tadbirkorlik sub’ektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish va hisobga qo’yish tizimini 
taokmillashtirish to’g’risida”gi 2001 yil 22 avgustdagi 347 t.r. O’zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qarori va boshqa Qonuniy hujjatlar asosida 
tartibga solinadi.
∗
* Bu to’g’rida Kempbell R.Makkonell, Stenli L.Bryu «Ekonomiks» 1-kitob, 5 bob
81 bettda batafsil fikrlar berilgan. 

---

60
4.2. Kichik biznesning mohiyati va afzalliklari 
 
Korxonalar yirikligi bo’yicha: Yirik, o’rtacha, mayda korxonalarga ajratiladi. 
Ularni yirikligini aniqlashda quyidagi ko’rsatkichlar ishlatiladi. 
A) Asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati; 
B) Ishchi va xizmatchilarning soni;
V) Yillik mahsulot hajmi
.
 
Kichik biznes, kichik korxona, xususiy firmalar kabi tushunchalar bozor 
iqtisodiyotida ko’p ishlatiladigan bo’lib bizning kundalik hayotimizga ko’proq kirib 
bormoqda. 
Bu tushunchalar qanday tushuncha hisoblanadi, kichik korxonalarni yaratish 
asoslari ularni faoliyat ko’rsatish qoidalari nimalardan iborat? 
Kichik tadbirkorlikning sub’ektlari korxonalar bo’lib, ularda xodimlar 
soni qonun bilan belgilangan me’yor darajasidan oshmaydi. 
Kichik biznesni yirikligini aniklash zaruriyati ularni faoliyatini yaxshilash 
maksadida davlat tomonidan qo’llab-quvvatalnishi rag’batlantirilishi bilan 
belgilanadi. Kichik va o’rtacha korxonalarni alohida guruhlarga ajratishning 
zaruriyati ular faoliyatini samaradorligini tahlil qilish maxsus ilmiy kuzatuvlar olib 
borish ularni iqtisodiyotning umumiy tizimidagi ahamiyati va tutgan o’rnini 
aniqlashdadir. 
Bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan barcha davlatlarda kichik va o’rtacha 
yiriklikdagi korxonalarni ajratishda quyidagi kriteriylar, mezonlar ishlatiladi: 
1. Miqdoriy ko’rsatkichlar-xodimlar soni sotiladigan mahsulot hajmi asosiy 
kapitalning balans qiymati; 
2. Sifat ko’rsatkichlar – nisbatan kamroq ishlab chiqariladigan 
mahsulot miqdori, cheklangan miqdordagi resurslar va ishlab 
chiqarish quvvati, kamroq rivojlangan boshqaruv tizimi va x.k.lar 
3. Aralash kursatkichlar-bular birinchi va ikkinchi guruh ko’rsatkichlaridir 
transport sohasida yiliga-3, 5 dan 20 mln doll; gacha qurilishda 9-son 21 ulgurji 

---

61
savdoda 15-dan 35-gacha, chakana savdoda 3,5 dan 13,5 mln. doll. gacha xizmat 
ko’rsatish sohasida-2,5 dan 14,5 mln. dollargacha mahsulotdan tushum olgan 
korxonalar kiritiladi. 
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi korxonalar yirikligini ajratish 
mezonlariga anchagina o’zgartirishlar kiritgan. Bu esa bozor iqtisodiyotiga o’tish 
davridagi xolatlarni, shart-sharoitlarni o’zgarib borishning natijasidir. Xo’jalik 
amaliyoti jamiyat ijtimoiy - iqtisodiy hayoti va xo’jaliy yuritish usullarida bozor 
munosabatlarida sodir bo’ladigan o’zgarishlardan dalolat beradi.