E. Egamberdiev

Tadbirkorlik, 
ishbilarmonlik to’g’risidagi fikrlarimizni yanada boyitmoqchi, 
to’ldirmoqchi bo’lsak, XI asrda yaratilgan «Qobussnoma»da
∗
aytilishicha: 
«Savdogarlik va olib sotarlik» xunar hisoblanmaydi, ammo buni yaxshi san’at desa 
bo’ladi, chunki unga nazar tashlasang, uning odatlari xuddi xunarmandlarning 
odatiga o’xshaydi – deb ko’rsatilgan. Ulug’lar debdilarki (savdogar ahmoqlik 
asosiga, foyda topishdagi tartibi esa aql asosiga qurilgan), bu johillar bo’lmasa, jahon 
vayron bo’ladi, degan gapdir. Bu so’zdan maqsad shuki, har kim molni 
ko’paytirmoqchi bo’lsa, bir tanga uchun mag’ribdan mashriqqa boradi, o’zini toqqa, 
daryoga uradi, jonini, tanini va molini xavf-xatarga solur, yo’lning yomonligidan, 
yirtqichlardan qo’rqmas, shuning uchun mg’ribdan mashriqqa, mashriqdan mag’ribga 
borib, xalqqa oziq-ovqat keltiradi, jahonning obodonligi shu bilan vujudga keladi, bu 
ish savdogardan boshqa xalqdan zohir bo’lmas. Aqlining ko’zi ko’r bo’lgan kishi 
shunday xatarli ishlarni qiladi. 
Demak, har yo’l bilan savdogar o’zining moli va taniga ehtiyot bo’lishi, 
beparvo bo’lmasligi kerak. Shu bilan birga, (savdogar) omonat va to’g’rilikni o’ziga 
odat qilishi zarur, o’zining foydasi uchun o’zgalarga ziyon etkazmasligi kerak va 
o’ziga tobe bo’lgan kishi bilan muomila qilgay. U shunday ulug’ odam bilan 
muomila qilishi mumkinki, u odam diyonatli va muruvvatli bo’lgay, firibgar kishidan 
qochgay. Molning yaxshi va yomonini bilmagan va moli oz odam bilan muomila 
qilmagay. (Agar shunday odam bilan muomila) qilsa, foydadan tama qilmagay, toki 
ikkovining orasidagi do’stlik vayron bo’lmagay. 
Foydadan umid qilsa, nasiya qilmagaykim, 
oz foyda ko’p ziyon keltiradi. 
Mayda narsalarga nazar solmagilki, 
past nazarlik ulug’larga zarar keltiradi. 
∗
475 xijriy; 1082-1083 melodiy yilida mayda feodal oilasida tug’ilgan Kaykovus 63

---

22