Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Юлиан календари.
 
Рим императори Юлий Цезарь (эр. ав. 100-
44) эрамиздан аввалги 46 йилда календарь ислоҳотини ўтказди. 
Мисрда бўлганида маҳаллий календарь уни қизиқтириб қўйганди. 
Янги календарни тузишда александриялик астроном Созиген фаол 
қатнашади. Календарь ислоҳатчилари олдига Миср “дайди 
календари”ни тузатиб, сўнгра уни қабул қилиш вазифаси қўйилган 
эди. Созиген тузган бу календарь Юлиан календари (Юлий Цезарь 
шарафига) номи билан тарихга киради. 
Юлиан календарида йилнинг боши, йилнинг давомийлиги ва 
қўшимча кунларга алоҳида эътибор берилди, йилнинг биринчи ойи 
сифатида январь қабул қилинди. Эрамиздан аввалги 153 йилдан 
бошлаб Рим консуллари январда ўз хизмат вазифасини бошлар эди. 
Янги календарда эски Рим календаридаги ойлар номи сақланиб қолди. 
Булар: януарис, фебруарис, мартиус, априлис, майус, юниус, 
квинтилис, секстилис, септембер, октобер, новембер, децембердир. 
Календарда тоқ ойлар (6 та) 31 кундан (януарис, мартиус, майус, 
квинтилис, септембер, новембер), жуфт ойлар (февралдан ташқари) 
30 кундан (априлис, юниус, секстилис, октобер, децембер) февраль 29 
(30) кундан қилиб белгиланди. Юлиан календари соддалиги билан 
анча қулай, икки воқеа оралиғидаги узоқ даврда ўтган суткалар 
сонини топиш ҳам анча осон эди. Йилнинг узунлиги 365,25 суткага 
тенг бўлиб, тўрт йиллик цикл жорий қилинди. Тўрт йилдан уч йили 
365 кун (оддий йил), тўртинчи йили эса 366 кун (кабиса йили)дан 
иборат эди. Тўртга қолдиқсиз бўлинадиган ва юз йилнинг охирги 
йиллари (масалан, 100, 200, 300 йиллар) кабиса йили ҳисобланган.
Эрамиздан аввалги 44 йилда сенат Юлий Цезарнинг хотирасига 
(вафот этган йили) Квинтилис ойи (Юлий Цезарь шу ойда туғилган) 
нинг номини Юлиус ойи деб ўзгартирди. Император Август ҳам 

---

65 
календарь ислоҳотини ўтказади. Чунки бу даврда (Цезарнинг 
вафотидан кейин) Римдаги календарь бўйича масъул коҳинлар 
коллегияси йилни ҳисоблашда хатога йўл қўйиб келмоқда эди. Улар 
ҳам тўртинчи йилни эмас, балки учинчи йилни кабиса йили қилиб 
ҳисоблайдилар. Натижада календарь йили тропик йилдан анча орқада 
қолиб кетди (Юлиан календари ўзи тропик йилдан 11 минут 14 
секунд узун)
1
. 
Август ислоҳоти натижада коҳинлар йўл қўйган хато тузатилди. 
Натижада, эрамизнинг 4 йилининг 1 мартидан бошлаб, Юлиан 
календари олдинги ҳолатига қайтарилди. Рим сенати томонидан 
император Августнинг ғалабалари ва календарни тузатишдаги 
хизматлари учун «секстилус» ойига «Аугустус» номини берадилар. 
Секстилус ойи 30 кундан иборат эди. Римда жуфт сон бахтсиз рақам 
саналгани ва император номи берилган ой бошқалардан қисқа 
бўлмаслиги керак деб ҳисоблаб, у ойга яна бир кун қўшдилар 
(февраль ойидан бир кун олинди). Натижада учта ой (юлиус, 
аугустус, септембер) кетма-кет 31 кундан бўлиб қолди. Шунинг учун 
йилнинг охиридаги тўртта ойни ўзгартирдилар. Септембер ва 
новембер 30 (илгари 31) кундан, октобер, децембер ойлари 31 (илгари 
30) кундан бўладиган бўлди. Бу ўзгариш Юлиан календарининг 
белгиланган ташқи структурасини (тоқ ойлар 31, жуфт ойлар 30 
кундан бўлади деган) ўзгартириб юборди.
Бу даврда Римда етти кунлик ҳафта қабул қилинди. Римга 
“ҳафта” тушунчаси Шарқдан I асрда кириб келган бўлса, фақатгина 
IV асрга келибгина қабул қилинди. Шарқий Рим (Византия) 
империясида ҳам Юлиан календаридан фойдаланилган. Юлиан 
календари кейинчалик замонавий календарни тузишда асос бўлди.