Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

11.2. Elektron tijoratning iqtisodiy xavfsizligi 
Elektron 
tijoratning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash 
muammosini hal qilish birinchi navbatda unda qo‘llanayotgan axborot 
texnologiyalarining himoyasi bilan bog‘liq, ya’ni axborot xavfsizligini 
ta’minlash masalalari bilan. Biznes-jarayonlarining Internet muhitiga 
integratsiyalashuvi xavfsizlikni ta’minlash holatini keskin o‘zgarishiga 
olib keladi. Elektron hujjat asosida huquq va javobgarlikning paydo 
bo‘lishi, ham hujjat jo‘natuvchini, ham qabul qiluvchini barcha xavflar 
majmuasidan har tomonlama himoyalashni talab qiladi. 
Afsuski, elektron tijorat korxonalarining rahbarlari axborot 
xavflarining jiddiyligini va o‘z resurslarining himoyasini tashkil 
qilishning muhimligini axborot hujumlariga duchor bo‘lganidan so‘ng 
anglamoqdalar. Ko‘rinib turganidek, barcha sana bo‘tilgan to‘siqlar 
axborot xavfsizligi sohasiga tegishli. 
Tijorat amaliyotlarini o‘tkazishga bo‘lgan asosiy talablar orasida – 
konfidensiallik, yaxlitlik, autentifikatsiya, avtorizatsiya, kafolatlar va sir 
saqlanishi. 
Axborotning 
xavfsizligiga 
erishishda 
uning 
ochiqligi, 
konfidensialligi, yaxlitligi va yuridik ahamiyatini ta’minlash bazaviy 
vazifalar hisoblanadi. 
Har bir xatar xavfsiz axborotning ushbu to‘rtta xususiyati va 
sifatiga zarar etkazishi mumkinligi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilishi 
zarur. Konfidensiallik ochiqligi cheklangan ma’lumot, unga faqat 
ushbu ma’lumot etkazilishi mo‘ljallangan shaxs kirish huquqiga ega 
ekanligini bildiradi. Ma’lumotning yaxlitligi ostida uning o‘zgartirib 
bo‘lmas holda bo‘lishi xususiyati tushuniladi. Ma’lumotning 
ochiqligi tizimning, vakolati bo‘lgan sub’ektlarga ma’lumotga to‘siqsiz 
kirish huquqi bilan ta’minlash xususiyati orqali belgilanadi. 
Ma’lumotlarning yuridik ahamiyati, oxirgi vaqtda mamlakatimizda 
axborot xavfsizligiga oid normativ-huquqiy bazaning yaratilishi bilan 
birgalikda ortib bormoqda. 
Kompleks axborot xavfsizligini ta’minlash doirasida, avvalam 
bor, o‘z ichiga navbatdagilarni oluvchi elektron biznes xavfsizligi 
sohasidagi asosiy muammolarni ajratish lozim: 

---

124 

aloqa 
kanallari 
orqali 
uzatilayotganda 
ma’lumotlarni 
himoyalashni; 

kompyuter tizimlari, ma’lumotlar bazalari va elektron hujjat 
aylanishni himoyalashni; 

ma’lumotni uzoq vaqt davomida elektron ko‘rinishda 
saqlanishini ta’minlashni; 

tranzaksiyalar xavfsizligini ta’minlashni, tijorat ma’lumotini 
maxfiyligini, 
autentifikatsiyani, 
intellektual 
mulkning 
himoyasini.