O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2-§. Kimyoviy moddalardan foydalanish usullari 
 
Kimyoviy moddalar to‘g‘risida ma’lumotlar. 
Kasallik va 
zararkunandalarga qarshi ishlatiladigan kimyoviy moddalarning 
hammasi pestitsidlar deyiladi. Begona o‘tlarga qarshi – gerbitsid, 
zamburg‘li kasalliklarga qarshi – fungitsid, bakteriyalar qo‘zg‘a-
tuvchi kasalliklarga qarshi – bakteritsid, o‘simlikning ildizini 
to‘liq quritishda – desikant, o‘simlik bargini to‘kishda esa 
defoliantlar qo‘llaniladi. 
Kimyoviy moddalarning asosiy qismi odam organizmi uchun 
zaharli. Ular organizmga nafas yo‘llari va og‘iz orqali tushib, 
zaharlashi, hatto, o‘limga olib kelishi mumkin. Ayrim moddalar 

---

141 
uchun yong‘in o‘ta xavfli. Shu sababli, kimyoviy moddalar bilan 
ishlaganda, xavfsizlikning maxsus qoidalariga rioya qilish shart. 
Kasallik yoki zararkunandalar tarqalgan joyga, tarqalish 
darajasiga, o‘simliklarning rivojlanishida qarab, kimyoviy 
himoyalashning quyidagi usullaridan foydalanish mumkin: 
eritmani 
purkash, 
changlatish, aerozollar 
bilan 
purkash, 
fumigatsiyalash, urug‘ni zaharlash, zaharlangan yemish tarqatish, 
xemoterapiya (o‘simlikni zaharli moddalar bilan sug‘orish) va 
boshqalar. 
Eritmani 
purkashda 
kimyoviy modda o‘ta mayda 
zarrachalarga parchalanib, katta kinetik energiya berish hisobiga 
kasallik yuqqan o‘simlik barglari, shoxlari yoki zararku-
nandalarning bevosita tanasiga yuqtiriladi. 
Zararkunandalarni yoki kasallikni yo‘qotish uchun, ko‘pincha, 
har gektar maydonga bir necha gramm, hatto milligramm zaharli 
kimyoviy moddani bir tekis taqsimlash yetarli bo‘ladi, ammo buni 
amalga oshirishning deyarli iloji yo‘q. O‘ta oz miqdordagi 
kimyoviy moddani mashina bilan purkab bir tekis taqsimlash 
uchun uning suvdagi, ayrim vaqtda, moydagi eritmasi, 
suspenziyasi yoki emulsiyasi, ya’ni ishchi suyuqligi tayyorlanadi. 
Emulsiya va suspenziyalarni bir xil konsentratsiyada saqlash 
uchun turli emulgator yoki stabilizator aralashtiriladi. Bunga 
qo‘shimacha ravishda mashina baklariga ularni uzluksiz 
aralashtirib, cho‘kindi hosil bo‘lishini oldini olib turadigan 
moslamalar o‘rnatiladi. Purkalgan suyuqlikning samarasi yuqori 
bo‘lishi uchun, uning parachalanishi hisobiga paydo bo‘lgan 
zarrachalar o‘simlik yoki zararkunanda tanasidan oqib tushib 
ketmasdan, to‘liq qoplab yopishib qolish xususiyatiga ega bo‘lishi 
kerak. Ushbu xususiyatni e’tiborga olgan holda kutilayotgan 
natijaga erishish uchun, ishchi suyuqlikning har gektarga sarfi 
ham turlicha bo‘ladi. Suyuqlikning sarfiga qarab kimyoviy ishlov 
berish oddiy, oz miqdorlab va o‘ta kam miqdorlab purkash kabi 
turlarga bo‘linadi. 
Ma’lumki, paxta hosilini terishdan oldin g‘o‘za bargini to‘kish 
uchun traktorga osilgan ventilatorli purkagich bilan dalaga 

---

142 
defoliantning suv bilan aralashmasi purkaladi. Ushbu ventilatorli 
purkagich suyuqlikni diametri 250– 600 
mkm
bo‘lgan zarracha 
(tomchi)larga parchalab, 400–600 
l
eritma sarflab