Ijtimoiy reablitatsiya

O'z jo n ig a q a sd q ilish xavfi da ra ja sini baholang.
Suitsidni amalga oshirilish 
extim olini aniqlab olishga harakat qiling. O'lim haqidagi fikrlar shunchaki bir 
daqiqalik xayol yoki puxta o'ylangan reja bo'lishi mumkin. Shuningdek 
alklgolizm , narkotiklar istemoli, emotsional buzilishlar, darajasi xulqdagi 
og'ishish, ojizlik xislari kabi boshqa om illami ham xisobga olish darkor. Suitsid 
haqidagi fikrlar qanchalik real va puxta o'ylangan bo'lsa o'z joniga qasd qilish 
extim oli shunchalik yuqori bo'ladi.
* 
O 'z jo n ig a q a s d q ilish y u q o r i bo'lgan o da m ni y o lg 'iz q oldirm a ng .
U bilan 
iloji boricha uzoqroq muddat birga bo'ling. Biroq shuni unutmangki bunday 
vaziyatda Suitsidentlami qo'llab-kuwatlash sizga ma'lum ma'suliyatni yuklaydi.
4. Suitsidal mijozlar bilan ishlash
Suitsidal xulq quyidagi bosqichlami o'z ichiga oluvchi dinamik jarayon 
hisoblanadi:
1. Suitsidal tendensiyalar bosqichi. Bu o'z hayotiy kadrini tushib ketishi, 
yashashga ishtiyoqning yuqolishi kabi ochiqdan - ochiq yoki yashirin belgilar. Bu 
bosqichda Suitsidning oldini olish ancha osonroq hisoblanadi.
2. Suitsidal xatti - harakatlar bosqichi. Bu bosqich tendensiyalar aniq harakatlarga 
aylanganda boshlanadi. Suitsidal urininish deganda inson o'z joniga qasd kilganda 
unga bog'liq bo'lmagan xolat (o'z vaqtida ko'rsatilgan yordam) tufayli yakuniga 
yetkazilm agan vaziyat nazarda tutiladi. Demonstrativ xarakterga ega (shantaj 
atrofdagilarga psixologik yoki emotsional bosim o'tkazish) o'limga olib 
kelm aydigan, og'ir bo'lmagan jaroxatlam i o'ziga yetkazish paraSuitsid deb 
nom lanadi. ParaSuitsid o'limga olib kelmaydi, biroq Suitsident "oshirib yuborishi" 
oqibatida vafot etish holatlari ham kuzatilgan.
3. Suitsiddan keyingi inqiroz bosqichi. Bu jarayon Suitsidni sodir etgan vaqtdan to 
har qanday Suitsidal hayollardan xolis bo'lgunga qadar bo'lgan vaqtni o’z ichiga 
oladi. Bu bosqichda Suitsidentning psixologik axvoli turlicha namoyon bo'lishi 
mumkin.
Suitsid haqidagi afsona va faktlar.
80

---

1-Afsona. O'z joniga qasd qilish haqida gapirar ekan inson faqat o'ziga etibor 
jalb qilishni istaydi.
O'z joniga qasd qilish haqida gapirgan yoki Suitsidal urinishni sodir etgan 
insonlar kuchli qalb og’rig'ini xis qiladilar. Ular boshqa insonlarga shuni xabar 
qilmoqchi bo'ladilar. Hech qachon o'z joniga qasd qilish xatarini va bu xaqda 
suxbatlashib uning sabablarini aniqlash imkoniyatini chetda qoldirmang.
2-Afsona. Inson Suitsidni xech kimni ogoxlantirmay amalga oshiradi.
Tadqiqotlami 
ko'rsatishicha 
insonlar 
o'zlarining 
rejalari 
haqida
ogohlantiruvchi belgilar berar ekanlar. O'z joniga qasd qiluvchi insonlaming 10 
tadan 8 tasi atrofdagilarga o'z qarorlari haqida ma'lum axborotni beradilar.
3-Afsona. O'z joniga qasd qilishga moyillik irsiyat orqali o'tadi. Suitsidga 
moyillik genetik yo'l orqali o'tmaydi.
4-Afsona. O'z joniga qasd qilish xolatlari faqatgina jam iyatning yuqori qatlam 
vakillari - siyosatchi, yozuvchi, artist va boshqalar orasida sodir etiladi.
Ma'lumki Suitsidal urinishni jamiyatning turli ijtimoiy qatlamlari amalga 
oshiradi. Jamiyatning barcha bo'g'inlaridagi Suitsidlar soni deyarli bir xil.
5-Afsona. Barcha Suitsidal shaxslar ma'lum psixologik buzilishlardan aziyat 
chekadilar.
Suitsidal urinishni amalga oshiruvchi insonlaming hammasi ham ruhiy kasal 
odamlar emas. O'z joniga qasd qilish haqida o'ylayotgan odam ojizlik va 
umidsizlikni xis qiladi, kuchli emotsional holatda bo'lganliklari uchun yuzaga 
kelgan muammodan chiqish yo'lini ko'rmaydilar. Bu u ma'lum psixologik 
buzilishdan aziyat chekmoqda degani emas.
6-Afsona. Suiqasd haqidagi suxbatlar insonni o'z joniga qasd qilish niyatini 
jiddiylashtirishi mumkin.
Suiqasd haqidagi suxbatlar uni amalga oshirilishining sababi bo'la olmaydi. 
Agar bu mavzuda suxbatlashilmasa u holda mavjud xavfni sezmay qolish 
mumkin. Ko'p xollarda dildan suxbat qurish Suitsidentni rejalarini oldindan 
sezishga imkon beradi.
7- Afsona Agar inson o'z joniga qasd qilishga uringan bo'lsa u hayotining 
oxirigacha Suitsidal shaxs bo'lib qoladi va kelajakda suiqasdni yana takrorlaydi.
Suitsidal inqiroz vaqtinchalik xolat hisoblanadi. U bir umr davom etmaydi. 
A gar insonga vaqtida yordam ko'rsatilsa (pisxologik yoki boshqacha), unda u bu 
inqirozdan chiqib ketishi va suiqasd fikridan butunlay qaytishi mumkin.
8-Afsona. O'z joniga qasd qilish haqida o'ylagan insonlar shunchaki yashashni 
xoxlamaydilar.
Suitsid haqida o'ylaydigan insonlaming katta qismi hayot va o'lim o'rtasida 
qay birini tanlashni bilmay arosatda qoladilar. Ular o'limni o'z hayotlarini yakuni
81

---

sifatida emas balki chidab bo'lmas qalb og'rig'idan xalos bo'lishning yo'li deb 
o'ylaydilar.
9-A fsona. Erkaklar ayollarga nisbatan Suitsidni ko'proq amalga oshiradilar. 
A yollar Suitsidal urinishni erkaklarga nisbatan taxminan 3 barobar ko'proq
am alga oshiradilar. Biroq erkaklar urinishlari ayollarnikiga nisbatan 3 barobar 
ko'proq o'lim bilan yakunlanadi, chunki erkaklar qutqarib qolish extim oli kam 
bo'lgan yo'llar bilan o'z jon iga qasd kiladilar.
10-Afsona. Suitsidal urinish chog'idagi barcha xatti - harakatlar o'ylanmagan, 
im pulsiv va xech qanday rejaga asoslanmagan bo'ladi.
H ar doim ham bunday emas. Hayotni tark etishni istaganlaming ko'pchiligi 
o'z xatti-harakatlarini oldindan rejalashtiradilar.
11-afsona. Inson o'z joniga yaxshi kayfiyatda bo'la turib vaziyat taqazo etgani 
uchun ham qasd qilish mumkin.
Yaxshi kayfiyat bilan hayotdan ketmaydilar, bunga odatda kuchli depressiv 
xolat sababchi bo'ladi.
12-afsona. Suitsid va alkogolizm, narkomaniya, taksokamaniya o'rtasida 
sezilarli aloqa mavjud emas.
Alkogol, narkotik va toksik moddalarga tobelik Suitsid faktorlaridan 
hisoblanadi. D epressiv kayfiyatdagi insonlar ko'pincha aynan shu m oddalar 
yordam ida qalb og'riqlaridan xalos bo'lish haqida o'ylaydilar. Bu esa o'z navbatida 
im pul'siv xulqni keltirib chiqarishi mumkin, chunki bu moddalar tanqidiy fikralsh 
va idrok etish qobiliyatiga zarar yetkazadi.
13-Afsona. Suitsid kam uchraydigan holat.
Shim oliy Am erikada Suitsid axoli o'limi sabablarining o'ndan birini tashkil 
etadi. O'lim haqida Shimoliy Amerika Qo'shma Shtatlari fuqarolarini yarmidan 
ko'prog'i o'ylab ko'rgan. Suitsidal urinishni har 250 odamdan biri sodir etadi. Bu 
raqam lar yanada ko'proq bo'lishi mumkin chunki ba'zi suiqasdlar baxtsiz xodisa 
sifatida qayd etiladi.
14-Afsona. Agar inson o'limga qaror qilgan bo'lsa, uni to'xtatib bo'lmaydi.
O 'z jon iga qasd qilishni o'ylagan insonlaming ko'pchiligi hayot va o'lim
orasida bo'ladilar. Y ordam so'rab mutaxassisga murojat etish ular fikrining 
am bivalentligi va boshqa yo'l topishdan umidvor ekanliklari haqida xabar beradi.
Suitsident bilan birinchi uchrashuvda psixoterapevt quyidagilar amalga 
oshirish talab etiladi:
- suitsident bilan empatik aloqani o'matish
- xali ham m asi yaxshi bo'lib ketishiga umid uyg'otish
-yaqin kelajak va xozirgi vaqt uchun Suitsidal xavfni baxolash imkonini beruvchi 
m a'lum otlam i suitsidentdan olish.
82

---

N im a sababdan o'z joningizga qasd qilmoqchisiz degan savolga Suitsidentlar 
odatda quyidagicha javob beradilar:
- hayotim mazmunsiz, hayot menga xech narsa bera olmaydi
- men boshqa yashay olmayman, men xech qachon baxtli bo'la olmayman
- bu azoblarga chek qo'yishning yagona yo'li
- men oilam uchun ortiqcha yukman, mensiz ularga yaxshiroq bo'ladi.