Тошкент кимё – технология институти

10-MA’RUZA 
POLIMERLARNI POLIMERLAR BILAN VA POLIMERLARNI 
METALLAR BILAN BIRLASHTIRISH 
Polimerlarni qayta ishlashda va ulardan buyum olishda polimerlarni polimerlar bilan va 
polimerlarni metallar bilan birlashtirishning bir qator usullari mavjud va ular asosiy operatsiyalar 
qatoriga kirali. Bunda biriktirilgan materiallarning mustahkamligi biriktirishda hosil bo‘lgan 
bog'lanishga juda ham bog'liq bo‘ladi va bu olingan materialning sifatini ko‘rsatadi. Ma’lum 
ekspluatatsion hossaga ega bo‘lgan buyum olish uchun payvandlash (svarka), changlatish 
(nap
ыlenie), metall bilan qoplash va yelimlash (skleivanie) qo‘llaniladi.
 
Polimerlarni payvandlash.
Ajralmas bog'lanishlar barpo qilishda har xil usullar bilan ularning bog'lanish yuza 
chegarasida kuchli fizikaviy va kimyoviy bog' hosil qilishdir. Agar texnologiya to‘g'ri tanlangan 
bo‘lsa, payvandlash chegarasi umuman yo‘qolishi mumkin va olingan buyum monolit holatda 
bo‘ladi.
Payvand bog'lanish olish uchun qo‘llaniladigan texnologik sxema quyidagidan iborat: 
1) 
Payvandlanadigan yuzalarni tayyorlash (mexanik kirlanishlar, moylanishlar, oksidlanishlardan 
tozalash); 
2) 
YUzalarni bir-biriga kontaktga keltirish; 
3) 
Siqish bosimi, isitish, eritmalar va kimyoviy reagentlar ta’sir ettirish; 
4) 
YUqori haroratda ushlab turish yoki sovitish; 
5) 
Mexanik ishlov berish (zaruriyat tug'ilganda). 
Payvandlash jarayoni uzlukli yoki uzluksiz bo‘lishi mumkin. Uzluksiz jarayon list va plyonkadan 
uzluksiz payvandlash chok hosil tufayli upakovka materiallari olishda qo‘llaniladi.
Payvandlash uchun barcha tipdagi termoplastlar, to‘rsimon polimerlar va zinapoya tuzilishiga 
ega bo‘lgan makromolekulali polimerlar va boshqalar.
Payvandlash yelimlash, zaklepka bilan birlashtirish, agar payvandlash lozim bo‘lgan detalni 
kogeziya energiyasi zichligi bir xil bo‘lgan polimerlardan iborat bo‘lsa, boltlar yordamida biriktirish 
mumkin bo‘lmasa hamda juda katta ishlab chiqarish jarayonini talab etsa, presslash usullariga 
qaraganda afzal hisoblanadi.
Ajralmas bog'lanishlar hosil qilishdagi usullarni tanlashda payvandlash jarayonida sodir 
bo‘ladigan fizik-kimyoviy jarayonlarni bilish kerak. Ikki asosiy jarayon polimer detallari yuzalarini 
biriktirishga olib keladi: atomlararo yoki molekulalararo bog'lanishlar. Atomlararo payvandlab 
bog'lanishda kimyoviy jarayonlar, ikkinchi holatda esa fizikaviy, ya’ni diffuzion jarayonlar sodir 
bo‘ladi.
Metallashtirilgan plastmassalar. 
Ularning metall va plastmassalar bilan solishtirganda afzalligi. 
Metallga nisbatan 
Plastmassaga nisbatan 
1.Arzon xom ashyo 
1. Dekorativ tashqi ko‘rinishi yuqori 
2. Zichligi kam (4-9 marta) 
2. Atmosfera, erituvchilar, nur ta’siriga 
chidamli 
3. Oddiy usul bilan buyum tayyorlash 
mumkin 
3. Kimyoviy ta’sirga chidamli 
4. Silliq yuzali buyum olish oson 
4. Issiqlik ta’siriga chidamliroq 

---

90 
5. Murakkab detallarni quyish oson 
5. yedirilishga chidamli 
6. Korroziyaga chidamliligi yuqori 
6. YUza issiqlik o‘tkazuvchanligi yaxshi 
(yuqori) 
7. Issiqlik va elektr o‘tkazuvchanligi kam 
7. Payvandlab biriktirish imkoniyati bor 
8. Tovushni yomon o‘tkazadi 
8. Mexanik mustahkamligi yuqoriroq 
9. Ezilishga turg'unligi yuqori 
9. Pardozlash imkoniyati keng 
Diffuzion jarayonda termoplastlarni payvandlashda polimerlarni oquvchan holatda bo‘lishida 
makromolekulalarni yoki ularni kismlari (diffuziyasi orqali o‘rta qatlam bog' hosil bo‘ladi). 
Buni payvandlash yuzasini qizdirish yoki eritmalar ta’sirida olib borish mumkin. SHuning 
uchun payvandlash issiqlik diffuziyasi va eritmalar diffuziyalariga bo‘linadi.