Qarshi davlat universiteti tuproqshunoslik va ekologiya kafedrasi

Populyatsiyaning serpushtligi, nobud bo‟lishi va migratsiyasi
. Populyatsiya sonini 
dinamikasi, zichligi uni pushtiga, o‟lishiga va migratsiyasiga juda bog‟liq. Tirik organizmlarni 
ko‟payishi katta imkoniyatga ega. Kuzatishlarga ko‟ra bakteriya xar 20 min bo‟linadi. Shunday 
kupayishda bitta xujayrani 36 soatda kupayib bergan avlodi butun sayyorani koplab olishi 
mumkin. Qoqigulni hamma urug‟i ko‟karsa 10 yilga yetmasdan butun sayyorani ko‟plab olar 
edi. O‟simlik urug‟i yoki hayvon tuxumidan ko‟pi o‟lib, juda oz qismi yashab qoladi. Masalan: 
karam kapalagi kuygan tuxumini 0,32% dangina kapalak chiqadi, qolganlari har xil sabablardan 
nobud bo‟ladi (odam va hayvon organizmidagi parazit chuvalchanglarda bundan ham oz). 
Har bir turni pushtini soni populyatsiyada o‟lganlarni o‟rnini to‟ldirish uchun tarixan 
moslashgan. Shuning uchun noqulay muhitga unchalik moslashmaganlar yosh lichinka davrida 
ko‟pi nobud bo‟ladi. Uning o‟rni pusht soni (tuxum) ko‟p bo‟lishi hisobida to‟ldirildi. Shuning 
uchun fitofat xasharotlar serpushtrok bo‟lib (parazit turlarni pushti kamroq bo‟ladi), qulay 
sharoitda yashaydigan turlar pushti kamroq bo‟ladi. Shuning uchun tropik mamlakatdagi 
hayvonlarda mu‟tadil sharoitda yashaydiganlarga nisbatan kam pushtliroq bo‟ladi. 
Populyatsiyaning o‟lishi – bu ma‟lum davrda o‟lganlar soni bilan belgilanadi. 
Populyatsiya ulimi muhit sharoitiga, yoshga, populyatsiyani holatiga bog‟liq. Ko‟p turlarda yosh 
davrda katta voyaga yetgan davrga nisbatan o‟lishi ko‟p bo‟ladi. Masalan: baliklarda tashlangan 
ikradan voyaga yetgan balikka qadar 1-2% yetib boradi, xasharotlarda kushilgan tuxumdan 0,3-
0,5%. Hayvonlarni o‟limini ko‟pi yosh, lichinka davrida bo‟lsa, o‟simliklarda urug‟dan maysa 
unib chiqish davrida sodir bo‟ladi. Hayvonlarni voyaga yetgan davrida o‟lishi kupincha 
lichinkalari daraxtlarni tanasida, tuproqqa, suvda, ya‟ni xavfsizroq joyda yashaganlarda bo‟ladi 
(usach, muylovdarlar, koroyed, simqurtlar va boshqalar).