Qarshi davlat universiteti tuproqshunoslik va ekologiya kafedrasi

 
 
Mavzu: Populyatsiyalar ekologiyasi 
 
REJA: 
1.
Ekologiyada populyasiya tushunchasi. 
2.
Populyasiyaning soni va zichligi, serpushtliligi, nobud bo„lishi va migrasiyasi. 
3.
Barqaror, o„suvchi va kamayuvchi populyasiya, ular sonining o„zgarish sabablari. 
4.
Ekotizim haqida umumiy tushuncha. 
 
Ekologiyada populyatsiya tushunchasi.
Ma‟lumki, tabiatda har bir tur tirik organizm 
tashqi muhitga moslashib, o‟ziga xos funksional jihatdan bir butun bo‟lgan organizmlar 
gruppasini – populyatsiyani hosil qiladi. Har bir tur har xil sharoitga ega bo‟lgan ma‟lum arealga 
tarqaladi. Areal qancha katta bo‟lsa, muhit shuncha xilma-xil bo‟ladi. Guruhlar soni turni soniga, 
tarqalishi arealini kattaligiga va boshkalarga bog‟liq. Populyatsiyani guruhlari genetik, 
morfologik, hayot sikllari jihatdan bir xildir. S.S.Shvars fikricha, populyatsiya – bu ma‟lum tur 
organizmlarini elementar guruhi bo‟lib, tashqi muhit sharoitini o‟zgarishiga qaramasdan o‟zining 
son miqdorini saqlab qolish xususiyatiga ega bo‟ladi. Populyatsiyani moslashish xususiyati har 
bir individga qaraganda (har bir mustaqil tirik organizm) yuqori bo‟ladi. Shunday qilib, tur 
organizmlar guruhidan tashkil topgan murakkab biologik sistema bo‟lib, o‟ziga xos harakterli 
tuzilishga, fiziologiyaga va xulq-atvorga ega bo‟ladi. Ya‟ni populyatsiya aniq genetik va 
ekologik harakteristikaga ega. 
N.P.Naumov populyatsiyani egallagan territoriyasiga ko‟ra elementar, ekologik, 
geografik populyatsiyalarga bo‟ladi. Elementar populyatsiya (lokal) – unchalik katta bo‟lmagan 
maydonni egallagan biron tur organizmlarini yig‟indisidir. 
Ekologik populyatsiya elementar populyatsiya majmuasidan tashkil topadi. Masalan, 
olmaxon "qarag‟ay", "archazor" populyatsiyasidan iborat bo‟lib, ularni yig‟indisi olmaxonni 
ekologik populyatsiyasi deyiladi. 
Geografik populyatsiya – geografik jihatdan har xil sharoitda yashaydigan tur 
populyatsiyasi. Masalan: cho‟lda va tundrada yashovchi dala sichqoni. 
Shunday qilib, populyatsiya – bu tur ichidagi gruppirovka bo‟lib, turni ma‟lum bir 
miqdor va sifatda yashash formasidir.