O‘зbekiстон рeспublikaсi

prezidentlik respublikalarida
(AQSH, Meksika) prezident ayni bir vaqtda 
ijro etuvchi hokimiyatning boshlig‘i hisoblanadi. Rasman deyarli barcha konstitutsiyalar Davlat 
boshlig‘iga juda katta barcha vakolatlarini hukumat uning nomidan amalga oshiradi. O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 89- moddasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
O‘zbekiston Respublikasida davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i ekanliga 
mustahkamlangan. 
D.B.
- davlatning oliy vakili odatda ijro etuvchi xokimiyat boshlig‘i. 
DAVLAT IMMUNITETI –
xalqaro huquqning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib, davlat 
va uning organlarini chet el davlatining yurisdiksiyasiga bo‘ysunmasligini anglatadi. Davlat 
immuniteti xalqaro huquqdagi “par in parem non habet imperium” (teng tenglar ustidan 
hukmronlik qilmaydi) tamoyilining amaliy ifodasi hisoblanadi. Davlat immunitetini ikkita: 
mutlaq va cheklangan turlari mavjud. O‘zbekiston Respublikasida davlat immunitetining mutlaq 
turi qo‘llaniladi. CHet el davlatini yurisdiksiyasidan bo‘lgan mutlaq immunitet mazmunini 
quyidagilar tashkil etadi: 1) sud immuniteti – chet el davlati sudlarida suverenitet egasi 
hisoblanuvchi davlatning roziligisiz unga nisbatan berilgan da’volar qabul qilinmaydi; 2) 
oldindan da’voni ta’minlashdan daxlsizlik – da’voni ta’minlash maqsadida u yoki bu davlatning 
mulkiga nisbatan boshqa biron bir davlat majburiy chora ko‘ra olmaydi; 3) sud qarorini majburiy 
ijro etishdan daxlsizlik – davlatning roziligisiz uning mulkiga nisbatan majburan qo‘llanuvchi 
choralar ko‘rilishi mumkin emas.(180
 
DAVLAT IMMUNITETI (fuqarolik huquqida)
Davlatning fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarda ushbu munosabatdagi boshqa shaxslar (fuqarolar, yuridik shaxslar) bilan 
ishtiroki teng ravishda ko‘riladi. Bu esa, o‘z navbatida fuqarolik huquqidagi barcha sub’ektlarga 
nisbatan shaxs atamasini qo‘llash imkonini beradi. Ma’lumki, shaxs deganda, sub’ektiv 
huquqlarga va yuridik majburiyatlarga ega jismoniy shaxslar va yuridik shaxslar tushuniladi. 
Ushbu qoidadan kelib chiqib, fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi ishtiroki mobaynida davlat 
ham sub’ektiv (garchi davlat ob’ektiv huquqlar ijodkori hisoblansa-da, fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarda barcha sub’ektlar kabi sub’ektiv huquq sohibidir) huquqlar va yuridik 
majburiyatlar egasi, deyish mumkin. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda davlatning sub’ektivlik 
maqomi “shaxs” atamasi bilan nomlanishi bevosita fuqarolik huquqining barcha sub’ektlari 

---

77 
uchun xos bo‘lgan umumiylikdan kelib chiqishini hisobga olgan holda davlatni fuqarolik-
huquqiy munosabatlardagi “alohida shaxs” deb nomlash zarur bo‘ladi. Qolaversa, fuqarolik-
huquqiy munosabatlarda davlatga nisbatan “alohida shaxs” atamasining qo‘llanilishi davlatning 
hokimiyat vakolatlari, suverenitet sohibi ekanligi va boshqa qator o‘ziga xos xususiyatlardan 
kelib chiqadi. Bunday alohidalik davlatning immunitetdan foydalanishida yaqqol namoyon 
bo‘ladi. E’tirof etilgan qoidaga ko‘ra, immunitet tamoyili “har bir davlat boshqa bir davlat 
yurisdiksiyasidan immunitet huquqiga ega” ekanligini anglatadi. Immunitet – yurisdiksiyani 
istisno qilish yoki undan ozod etishdir. Bu esa, o‘z o‘rnida yurisdiksiyaga bo‘ysunmaslik bilan 
barobar. SHubhasiz, har bir davlat boshqa bir davlat yurisdiksiyasiga bo‘ysunmaydi. 
“YUrisdiksiya” tushunchasi xalqaro huquqda (shuningdek, milliy huquqda ham) turli ma’nolarda 
qo‘llaniladi. Biroq davlat immuniteti tamoyiliga nisbatan u o‘zining keng ma’nosida, ya’ni 
davlatning o‘z hokimiyat vakolatlarini amalga oshirishi tarzida ishlatiladi. Boshqacha aytganda, 
davlat immuniteti tamoyili bir davlatning ikkinchi bir davlatga bo‘ysunmasligini anglatadi. 
Fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi davlat immuniteti bu davlatning o‘z vakolatlarini o‘zi 
qabul qilgan qonun hujjatlari asosida amalga oshirishi, bunda fuqarolik-huquqiy munosabatdagi 
davlatning huquq va majburiyatlari faqatgina shu davlatning qonunchiligiga muvofiq 
belgilanishidir. Davlat immunitet sohibi sifatida fuqarolik-huquqiy munosabatlarning qaysi 
turida ishtirok etishini ham faqat o‘zi belgilaydi. Masalan, FKning 457-moddasida davlat o‘z 
ehtiyojlari uchun tovarlar etkazib berish shartnomasida taraf sifatida ishtirok etishi belgilangan. 
Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda immunitet davlatga nisbatan shunday holatni yuzaga 
keltiradiki, fuqarolik-huquqiy munosabatlarda ishtirok etib, o‘z majburiyatlarini bajarmagan 
davlat faqat o‘z milliy qonunchiligi asosida javobgarlikka tortiladi. Fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarda davlatga nisbatan vakolatlarni amalga oshirmaslik va hokimiyat vakolatlaridan 
foydalanmaslik talabi belgilangan bo‘lsa-da, davlatning bu belgilari u bilan chambarchas 
bog‘liqligi sababli fuqarolik-huquqiy munosabatlarga ham ta’sir etadi. Aynan shu holatlar 
“immunitet” atamasining mohiyatini tashkil etadi. (5)