A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Trikotaj  to‗qilish  turlari.  Matolarda  halqalarning  ma‟lum  bir 
tartibda  joylashishi  va  o„zaro  bog„lanishidir.  Trikotaj  to„qilishlarining 
turlari  juda  xilma-xil  bo„lib,  ikki  sinfgabo„linadi:  ko„ndalang  vao„rib 
(bo„ylama)  to„qilish.  Har  bir  to„qilish  sinfi  o„z  navbatida  uch  guruhga 
bo„linadi: 1. Bosh to„qilishlar. 2. Hosila to„qilishlar. 3. Gulli to„qilishlar. 
Bosh  to‗qilishlar  deb,  halqalari  bir  shakl  va  o„lcham  bir  xil  xom-
ashyodan  bo„lgan  to„qilishga  aytiladi.  Bular  tuzilishi  bo„yicha  oddiy, 
hosila  va  gulli  to„qilishlarni  hosil  qilishda  asos  bo„lib  hisoblanadi.  Ikki 
yoki bir necha bosh to„qilishlardan hosila to‗qilishlar paydo bo„ladi. Gulli 
to‗qishlarda  halqachalarning o„lchamlari, ranglari va  shakllari bir-biridan 
farq  qiladi.  Natijada,  trikotaj  matosining  yuza  sathida  naqshlar  paydo 
bo„ladi.  Ko„ndalang  to„qilishning  bosh  guruhiga  glad,  lastik  to„qilishlari 
kiradi. 
Hozirgi  vaqtda  trikotaj  buyumlarining  aksariyat  qismi  gulli 
to„qilishlar bilan ishlab chiqarilmoqda. Bosh to„qilishlar mustaqil ravishda 
ko„p  ishlatilmasa  ham  hosila  va  gulli  to„qilishlarni  olishda  asos  bo„lib 
hisoblanadi. 
Zanjir  to„qilish  oddiy  bo„lib,  gulli  to„qilishlarning  tarkibiy  qismidir. 
U  mustaqil  ravishda  ro„mol  va  sharflarning  hoshiyasini  hosil  qilishda 
qoilaniladi. 
Triko  to„qilish  bir  fanturli  vertelka  va  rashel  mashinalarda  balarilib, 
bir  o„lchamli  hamda  bir  tomonga  yo„nalgan  halqalardan  iborat  bo„ladi. 
Triko gulsiz va guldor (ko„ndalang yo„li) bo„lishi mumkin. Triko to„qilishi 
mustaqil  ravishda  kam  ishlatilib,  boshqa  murakkab  to„qilishlarni  olishda 
asos bo„lib xizmat qiladi. 

---

250 
 
Atlas  to„qilish  bilan  mato  tayyorlashda  birinclli  ip  halqa  hosil 
qilgandan so„ng ikkinchi halqa ikkincllj qatordagi ignada halqalanadi. Shu 
tartibda  davom  etib,  ignada  halqalar  hosil  bo„ladi,  ya‟ni  iplar  navbatma-
navbat  bir  necha  ustunchada  halqa  hosil  qiladi  hamda  h    tartibda  orqaga 
qaytadi. Bir ipdan bir yo„nalishda halqa hosil qilishda qainashgan ignalar 
soniga ko„ra atlas  to
l
qilishi uch, to„rt, olti, sakkiz va ko„p  qaiorli bolishi, 
yo„1-yo„l  ehiziqlarining  mavjudligi  hamda  eniga  qarab  cho„ziluvchanligi 
bilan tavsiflanadi. 
Atlas  to„qilishi,  asosan,  ichki  va  ustki  trikotaj  buyumlari  uchun 
mo„ljallangan  matolar  hosll  qilishda  qo„llaniladi  hamda  maxsus  yassi 
mashinalarda to„qiladi. Ikki fanturli mashinalarda o„rib to„qish usuli bilan 
olingan  bosh  to„qilishlarga  interlokli  triko  va  atlas  kiradi.  Bu  matolar 
rashel  mashinalarida  to„qilib.  ustki  trikotaj  buyumlari  (kostyumlar, 
ko„ylaklar, jaket va djemferlar) ishlab chiqarishda qo„llaniladi.