Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

C = K - F + 1
(2.6.3) 
 
Mavzuga oid namunaviy masala va mashqlar yechish 
1-masala.
Pirrotinning formulasi Fe
1-x
S
 
bo‘lib, bu yerda X – pirrotinning 
kristallik tuzilishidagi temirning vakansiyasidir. Agar shu vakansiya 0,1 ga teng 
bo‘lsa, birikmadagi elementlarning foiz (%) tarkibi qanday bo‘ladi? (M(Fe)= 56 
g/mol; M(S)= 32 g/mol.) 
Yechish.
1)
X = 0,1 bo‘lsa, u holda 1 - X = 1 - 0,1 = 0,9 mol Fe bo‘ladi.
Demak, bu birikmaning formulasi Fe
0,9
S ga to‘g‘ri keladi. 
2)
Har bir tashkil qiluvchi elementning massasini aniqlaymiz: 
0,9 · 56 = 50,4 g Fe 
1 · 32 = 32 g S 
Jami: 50,4 + 32 = 82,4 g Fe
0,9
S 
3)
Endi har bir elementning massa ulushini (%) aniqlaymiz: 
82,4 — 100% 82,4 — 100% 
50,4 — x 32 — x
X = 
= 61,17 % Fe X = 
= 38,83 % S

---

69
Javob:
birikma tarkibida 61,17 % Fe va 38,83 % S bor. 
2-masala.
Pirrotinning formulasi Fe
1-x
S
 
ga to‘g‘ri kelganini bilgan holda 
tarkibida 41,67% – S, va 58,33% – Fe bo‘lgan pirrotindagi temirning vakansiyasi 
(X)ni toping. 
Yechish.
1) 
 
Dastlab ularning nisbatini aniqlaymiz:
 
Fe = 
= 1,042 S = 
= 1,302
Nisbatlari: Fe : S = 
: 
=1,042 : 1,302 = 0,8 : 1 
Demak, tarkibida 0,8 mol Fe va 1 mol S mavjud bo‘lgan pirrotinning
formulasi: Fe
0,8
S
 
bo‘ladi. 
2) Fe ning vakansiyasi (X) esa quyidagi tenglama orqali topiladi: 
Fe
1-x
S da 
1 - X = 0,8 
-X = 0,8 - 1 
-X = -0,2 
X = -0,2 : (-1) 
X = 0,2 
Javob: 
Pirrotindagi temirning vakansiyasi 0,2 mol. 
3-masala. 
Uglerodli po‘lat olishda temir – uglerod (Fe – C) sistemasida 1200 
– 1300 
0
C haroratda austenit va ferrit fazalari mavjud bo‘lsa, shu sistemaning 
erkinlik darajasi sonini aniqlang.
Yechish.
1) Dastlab komponentlar va fazalar sonini aniqlab olamiz:
Komponentlar soni K = 2 ta (Fe va C); 
Fazalar soni F = 2 ta (austenit, ferrit). 
2) Olingan ma’lumotlarni (3.3) formulaga qo‘yib quyidagini aniqlaymiz:

---

70
C = K - F + 1 = 2 - 2 + 1 = 1 
Javob:
Fazalar qoidasiga binoan, sistemada erkinlik darajasi soni 1 ga teng 
bo‘lib, bu shu sistemani muvozanatga keltirishda bitta parametr yetarli ekanligini 
bildiradi.