Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

2.5. Cu – O sistemasining fazalar diagrammasi 
 
Mis – kislorod sistemasida uch xil kimyoviy birikma hosil bo‘ladi. Ular: tabiiy 
kuprit minerali deb ataluvchi misning quyi oksidi – Cu
2-x
O, tabiiy tenorit minerali 

---

65
– CuO va mis dioksidi – CuO
2
. Vyustit kabi kuprit – Cu
2-x
O ham haroratning aniq 
oraliqlarida (375 – 1200° C) mavjud bo‘lishi mumkin (2.7-rasm). Harorat 375° C 
gacha sovitilganda disproporsiyalanish reaksiyasi oqib o‘tadi:
Cu
2
O → Cu + CuO 
Bu reaksiya natijasida gomogen mintaqadagi misli hududlar tarkibini tashkil 
qillib turgan birikmalar: mis va kislorodga to‘yingan mis oksidi hosil bo‘ladi. 
Parchalanmasdan suyuqlanishiga qaramay, misning quyi oksidi boshqa birikmalar 
bilan solishtirilganda nisbatan kam barqarorlikka ega. Suyuq holatda uning 
mavjudlik mintaqalari unchalik ko‘p emas.
2.7-rasm. Cu – O sistemasining holat diagrammasi. 
Mis – mis quyi oksidi (Cu – Cu
2-x
O) evtektikasi 0,39 % kislorod saqlaydi va 
1065° C da erish haroratiga ega.
Tenorit (CuO) – beqaror birikma hisoblanadi. U ochiq havoda 1075° C 
haroratda to‘liq parchalanadi. Harorat va bosimni oshirishning birortasi ham 1075° 
C dan yuqori haroratda tenoritni saqlab qolishga yordam berolmaydi. Xususiy 
hollarda, Fe
1-x
O kabi Cu
2-x
O uchun ham eng ko‘p nuqsonli holat misning kristall 
panjarasi ostida vujudga keladigan vakansiyaning mavjudligi bilan tavsiflanadi. 

---

66
Gomogen mintaqalarda esa misning eritmadagi vakansiyalari Cu
2-x
O ning kristall 
panjaralariga qanday ta’sir ko‘rsatishi kuzatiladi.
 
Metall – oltingugurt sistemasida fazaviy muvozanat