Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

131-расм. Ер пўстида турли ерости сувларининг 
жойлашиш схемаси: а- сизот сувлари; б - 
верховодка; в - грунт сувлари; г, д - қатлам 
сувлари; 1 - тупроқ-ўсимлик қатлами; 2 - сув 
ўтказувчи қатлам; 3 - ярим сув ўтказувчи 
жинслар; 4 - сув ўтказмайдиган қатлам; 5 - 
гравитацион сув; б - грунт сувларининг сатҳи.

---

282 
Артезиан сувларининг режими деярли доимий бўлади. Пьезо-
метрик сатҳи фасллар бўйлаб кам ўзгаради, суви тозалиги билан 
фарқ қилади. Босимли қатлам сувлари артезиан ҳавзалари деб 
номланувчи кенг майдонни қамраб олади.
132-расм. Қатламлар ботиқ (I) ва қия (II) ѐтгандаги артезиан 
ҳавзасининг кесмаси: а - тўйиниш вилояти; б - босим вилояти; в - 
сарфланиш вилояти; Н
1
ва Н
2
- босим; М- артезиан сув қатламининг 
қалинлиги; 1 - сувли жинслар; 2 - сув ўтказмайдиган жинслар; 3 - 
пьезометрик сатҳ. Стрелкалар билан артезиан сувларининг йўналиши 
кўрсатилган.
Ерости сувлари доим ҳаракатда бўлади ва гравитация 
қонунларига мувофиқ ҳолда озиқлантириш вилоятларидан сарф 
бўлиш жойлари томон аста-секин оқади. Уларнинг ҳаракати сув 
ўтказувчи жинслар орқали фильтрация (сизиб ўтиш) характерига 
эга бўлади. Одатда ерости сувлари бир-бирига параллел йўналишда 
ғоваклар ва кенг бўлмаган дарзликлар бўйлаб ҳаракатланади. 
Бундай ҳаракат 
ламинар ҳаракат
дейилади. Баъзан ерости сувлари 
карст бўшлиқлари бўйлаб ҳаракатланганда уларнинг ҳаракати дарѐ 
оқимларидагидек турбулент хусусиятга эга бўлиши мумкин. 
Қумли жинсларда ерости сувларининг ҳаракат тезлиги 0,5 дан 
12 м/сут гача, гравий ва ғўлактошларда 20-30 м/сут, карстлашган 
оҳактошларда эса ошиб, суткасига 100 м га етиши мумкин. 
Ерости сувларининг сув сарфи (дренаж) табиий шароитларда 
булоқлар ва чашмалар шаклида амалга ошади. Одатда улар дарѐ 
водийларида, жарларда, кўл ва денгизларнинг соҳилларида, 
рельефнинг бошқа пасткамликларида жойлашган бўлади. 
Тошкент минерал суви синклинал структурани ташкил этувчи 
бўр даври қумларидан (1800-1850 м чуқурликдан) босим туфайли 
отилиб чиқади.