Tabiatshunoslik o’qitish jarayonida boshlang’ich sinf o’quvchilarining ilmiy dunyoqarashini shakllantirish

Odobiy tarbiya. 
Tabiatshunoslik mashg’ulotlarida o’quvchilarda tabiatga,
atrofdagi odamlar mehnatiga odobiy munosabatda bo’lishni tarbiyalash zarur. Ammo
Boshlang’ich sinf o’qituvchisining bir o’zi uchun odobiy tarbiyaning barcha 
tomonlarini qamrab olish qiyin. Bu — butun maktabning vazifasidir. Boshlang’ich 
sinflarda esa ish tutishda (jamoa mehnat jarayonida, ekskursiyalarda, tirik tabiat 
burchagida, maktab oldi uchastkasida) aks etadigan odobiy dunyoqarash 
shakllantirilmog’i lozim. 
Tabiatga odobiy munosabatda bo’lishni tarbiyalash ishi barcha, hatto eng sodda
holatlarda ham amalga oshirilmog’i zarur. Masalan, ekskursiya vaqtida o’quvchilarni 
gerbariy uchun ko’p miqdorda o’simliklarni yig’ishdan to’xtatish, gerbariylar uchun 
yaxshisi begona o’tlardan, to’kilgan barg va mevalardan foydalanish kerakligini, 
gerbariy uchun noyob, ayniqsa «Qizil kitob» ga kiritilgan o’simliklardan foydalanish
mumkin emasligini, guldasta uchun ko’plab gullar uzmaslikni tushuntirish kerak. 
Bunda bu talablar nimalar bilan bog’liqligini, albatta tushuntirish kerak. Tabiatni 
muhofaza qilish, uning boyliklarini ko’paytirish ana shular bilan boshlanadi. Tabiat 
muhofazasining ahamiyatini tushunish, o’simlik va hayvonlarni qo’riqlash atrof 
olamga ehtiyotlik munosabatini tarbiyalaydi. 
Ekologik tarbiya. 
Insonning tabiatga chuqur va har taraflama ta‘siri amalga 
oshayotgan bir paytdagi ilmiy-texnika inqilobi sharoitlarida inson va jamiyatning
tabiatga bog’liqligini, uni saqlab qolish va yaxshilash zarurligini tushunadigan, 
atrofdagi go’zallikni qadrlay oladigan va tabiat holati uchun o’z zamondoshlari hamda 
kelgusi avlod oldidagi fuqarolik mas‘uliyatiga ega bo’lgan har tomonlama rivojlangan 
shaxsning shakllanishini mo’ljallovchi umum ekologik tarbiya katta ahamiyat kasb 
etmokda. 
Maktabda tabiat muhofazasi ta‘limining samaradorligi o’qitishni o’qituvchi 
tomonidan tabiat muhofazasining har xil tomonlari bo’yicha sinfdan tashqari ishlar 
bilan mohirona uyg’unlashtirilgandagina behad ortadi. Yashil soqchilar guruhi, 
tabiatshunoslik to’garaklari, yosh tabiat do’stlarining klublari, maktabdagi tabiat 
burchagi kabilar tabiat muhofazasi tarbiyasini tashkil qilish shakllari sifatida o’zini 
yaxshi oqladi. 
Agar ilgari tabiat muhofazasi faqat o’simlik va hayvonlarning qirilishidan 
himoya qilish bilan cheklangan bo’lsa, keyinroq esa tabiat boyliklarini qo’riqlash 
masalalari eng jiddiy bo’lib qoldi, hozirgi vaqtda esa bosh muammo — atrof-muhitni 

---

saqlab qolishdir. Shu munosabat bilan maktab tabiatshunoslik kurslarida ekologik 
ongni shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega bo’lgan tabiatdan foydalanishning 
eng muhim masalalari qarab chiqilmoqda. 
O’quvchilarning ekologik tarbiyasi kompleks holda umumiy tarbiya bilan 
bog’liq tarzda amalga oshirilmog’i lozim. Ekologik tarbiyaning kompleksligi
g’oyaviy-siyosiy, odobiy mehnat, estetik hamda jismoniy tarbiyaning 
uyg’unlashtirilishidan iboratdir, bu shaxsning har taraflama ravnaq topishini 
ta‘minlaydi. Boshlang’ich sinfdagi ekologik tarbiya vatanparvarlik hislarini 
rivojlantiradi, chunki Vatan jonajon o’lka, uning tabiati, xo’jaligi odamlar turmushi 
orqali bilib olinadi, idrok qilinadi. Chunki jonajon tabiatga muxabbatni rivojlantirish 
vatanparvarlik tarbiyasida eng muhim omil hisoblanadi.