O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

O‘rta Osiyoga arab paleografiyasining kirib kelishi. 
Arablar islom dini 
bilan birga Xuroson va Movaraunnaxrga o‗z yozuvlarini ham olib kirganlar. Bu 
yozuv asta-sekin bu hududlarda tarqala boshlagan va Abbosiylar hukmronligining 
ikkinchi asri o‗rtalarida (X asr boshlarida) Eron hududida amalda qo‗llanib turgan 
pahlaviy yozuvini va O‗rta Osiyodagi yozuvlarni butunlay iste'moldan siqib 
chiqargan. Arab yozuvining bunchalik tez tarqalishiga sabab, birinchidan, 
muqaddas kitob hisoblangan Qur'oni karim shu yozuvda yozlgan bo‗lsa, 
ikkinchidan, arab yozuvi mavjud mahalliy yozuvlarga qaraganda soddaroq va 
o‗rganish qulay yozuv bo‗lgan. 
Xuroson va O‗rta Osiyoning mahalliy aholisi arab yozuvini hyech bir 
o‗zgarishsiz qabul qilgan, lekin bu yangi yozuvga o‗tish jarayoni ancha uzoq 
davom etgan. Shuni ta'kidlash lozimki, arab tilida bor bo‗lib, mahalliy tillarda yo‗q 
bo‗lgan tovushlarni bildiruvchi harflar ham mahalliy aholi tomonidan qabul 
qilingan (
se, zol, xoyi huttiy, ayn, itki, izg„i, sod, zod
harflari). Bu harflar 
ifodalangan tovushlar fors va turkiy tillar fonetikasiga yot tovushlardir. Lekin bu 
harflar qabul qilinib, ular fors va turkiy tillardagi o‗sha tovushga eng yaqin tovush 
sifatida talaffuz qilingan. Mas., 
se, sod
harflari 
sin
harfi kabi, 
zol, zod, izg„i
harflari 
ze
harfi kabi, 
itqi
harfi 
te
kabi, 
hoyi huttiy
harfi 
hoyi havvaz
kabi talaffuz qilingan. 
Har holda arab yozuvi fors va turkiy tillar fonetikasi uchun mos va talabga javob 
beradigan darajadagi yozuv emas edi. Chunki arab yozuvi fors va turkiy tillardagi 
tovushlarning hammasini ifodalay olmas edi. Shuning uchun fors va turkiy tillarda 
mavjud bo‗lgan