O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

Juma masjidining arxitekturasi.
XVIII asrda barpo etilgan ko'p ustunli 
Juma masjidi alohida ajralib turadi. Uning konstruktiv yechimi Arabistonning 
qadimgi masjidlari bilan hamohang ekanligidan dalolat beradi. Juma masjid Ilk 
bor X - XI asrlarda qurilgan. Juma masjidning dastlabki binosi buzilib ketgan 
va o'rniga 1788-yilda xuddi shu usulda undan kattaroq yangi masjid qurilgan. 
Masjidning minorasi ham yangidan tiklangan.
 
Juma masjidi tekis tomli, bir qavatli imoratdir. Uni o'ziga xos o'yma naqshli 
ustunlar qo'riqxonai deyishadi. Bino tomini 218 ta naqshinkor ustun ko'tarib 
turadi. X - XI asrlarda qo'llangan naqshkor ustunlardan hozirgi vaqtda 25 tasi 
saqlangan. Masjidning avvalgi ustunlari Xorazmdagi turli binolardan yig' ib 
kelingan. 
Hamma ustunlar muayyan kompozitsiya asosida loyihalashtirilgan. Bu 
inshootning eng nodir tomoni uning ustunli yechimidadir. Ustunlar pastdan 
yuqoriga qarab qadahsimon shaklda yo'g'onlashib boradi. Ustun o'rtasi 
kufiy usulda yozuv bilan naqshlanib, pastki, qismida qalin, ustki qismi 

---

nisbatan siyrak o'yma naqshlar bilan bezatilgan. Eng qadimgi ustunlarga 
uchburchak shaklidagi chuqur relyefli, o'simliksimon naqshlar solingan. XII 
asr ustunlarida avvalgilarning shakl mutanosibligi takrorlangan, biroq 
naqshlar birmuncha qayta ishlangan, ulardagi kufiy yozuvlari barg va gul 
naqshlar bilan chirmashtirib yuborilgan. Juma masjid ustunlarida Xorazm 
xalq o'ymakorligining boy ijodiy imkoniyatlari mujassamlashgan. 
Toshhovlining me'moriy yechimi.
Toshhovli arxitektura yodgorligi 1830-
1838-yillarda Olloqulixon farmoyishiga ko'ra qurilgan. Dastlab haram, keyin 
mehmonxona va arzxonalar bunyod qilingan. Toshhovli mahalliy qurilish 
materiallari (marmar, pishgan g'isht, yog'och) dan foydalanib barpo etilgan. 
Saroy uch bo'limdan iborat - arzhovli , ishrat hovli va haram.
 
Devor va ayvonlari sirkor sopol, shiftlar esa naqshlar bihn bezatilgan. 
Devorlari koshinlangan, ganch, yog'och, tosh o'ymakorligi, bo'yama naqshlar 
bilan bezatilgan. Saroyda mavjud 163 xonadan turli maqsadlarda 
foydalanilgan.