O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

Masjidi Kalon arxitekturasi. 
XVI asr boshida o'troq va ko'chmanchi 
qabilalardan tarkib topgan yangi dinastiya - Shayboniyxonlar Buxoroni 
ishg'ol qilganlar. XVI asrning kkinchi yarmida poytaxt Samarqand bo'lib 
qolsada, Buxoro Qoraxoniylar davlatining siyosiy markaziga aylangan. 
Bu davrga kelib shahar devorini yana qayta qurish zaruriyati tug'ilgan. 
Shaharda hunarmandchilik va savdo rivojlangan. Buxoro ko'p davlatlar bilan 
savdo va diplomatik aloqalarni o'rnatgan. 1557-yilda erkin savdoga ruxsat 
so'rash uchun Buxoro vakillari Rossiyaga yuborilgan.
 
XVI-XVII asrlarda Buxoro me‘morchiligi va binokorligi gullab 
yashnagan. Shaharning bosh rejasi o'zgargan. Shahar qayta qurilgan. 

---

Bugunga qadar saqlanib kelinayotgan madaniu meros obyektlari, inshootlari 
tiklangan. Noyob arxitekturaviy yodgorliklarning barpo etilishi Buxoroning 
o'ziga xos me'morchilik maktabi borligidan va o'sha davrda bu maktabning 
naqadar rivojlanib ketganligidan guvohlik beradi. 
Ana shu rivojlangan davrning noyob arxitektura yodgorliklaridan biri 
Masjidi Kalondir Masjidi Kalon joyida dastlab 1121-yilda Juma masjidi bunyod 
etilgan. Vaqt o'tishi bilan u inshoot vayronaga aylangan. 1514-yilga kelib, bu 
inshoot Masjidi Kalon sifatida qayta qurilgan. 1097-yilda Buxoroning 2500 yillik 
yubileyi munosabati bilan Masjidi Kalon obdon restavratsiya qilindi. 
 Mir Arab madrasasining arxitekturasi. 
Mir Arab madrasasi 1520-1536-
yillarda Mir Arab nomi bilan tanilgan Abdulla Yamainiy rahbarligida qurilgan
.
 
Tarixdan ma'lumki, ko'p yuz yilliklar davomida Buxoroda islom dini 
o'rganuvchi ahli toliblar tarbiyalangan. Feodalizm davrida Buxoroda juda ko'p 
monumental inshootlar qurilgan. Faqat XVI asrda o'ndan ortiq madrasalar barpo 
etilgan. Ulardan bir qanchalari bizgacha saqlanib qolgan. 
Bu davrda Buxoroning va butun Markaziy Osiyoning siyosiy va 
ma'naviy hayotida islom dinining roli oshgan. Ko'pchilik dinga sig'inuvchi 
xizmatchilar yirik feodallardan bo'lgan. Ular o'zlarini ko'rsatish,borliklarini 
bildirish, nomlarini ko'rsatish va ulug'lash maqsadida masjid va madrasalar 
qurdirganlar. 
Mir Arab madrasa jahonga tanilgan va musulmon dunyosining yirik diniy 
oliy maktablaridan hisoblanadi. U madrasa inson tafakkurining mahsuli 
bo'lgan ajoyib arxitektura yodgorligidir. Mir Arab madrasasining peshtoqi 
Masjidi Kalonning portali bilan yagona o'qda joylashgan. Biroq madrasa bir 
oz balandroqda bunyod etilgan. Manbalarda keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra, 
u joy bir oz past bo'lgan, shuning uchun bino asosi tuproq bilan to'ldirilib 
ko'tarilgan. 
Rivoyat qilishlaricha, o'sha davrdagi Buxoro podshosi uch ming nafar 
erkak va ayollarni qul sifatida pullagan. Bundan tushgan mablag'ni u Abdulla 
Yamaniy degan mashhur kishiga madrasa barpo etish uchun bergan. 

---