Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[-йəп] (-яп) 
аффикси ўрнида 
Самарқанд-Бухоро шеваларида 
-ɔп // -йɔп: бɔрɔпмəн, келɔпмəн; 
Наманган 
шеваларида –
ут: борутиман, келуттъ
шакллари қўлланилади.
Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда
[у, бу, шу] 
олмошлари билан 
шаклланган
бу ер, шу ер, бу ёқ, у ёқ, шу ёқ 
каби ўрин равишлари 
[бер, 
шер, бəғ, шəғ, ɔғ, ағ, əнəқ] 
тарзида қўлланилади. Ушбу равишлар келишик 
қўшимчаларини олганда 
[берə, шерə, урə, буйɔққə, ɔққə, шуйɔққə] 
каби 
ишлатилади.
Қарлуқ лаҳжасида пайт маъносини ифодалашда 
[бəт суғун, бəт кейън, 
əкунбəт] 
каби пайт равишлари қўлланилади.

---

117 
Қипчоқ лаҳжасининг муҳим хусусиятлари 
 
Қипчоқ лаҳжасининг вакллари Ўзбекистон Республикасининг жуда 
катта ҳудудларларида, шунингдек, Қозоғистон ва Туркманистон 
Республикаларида истиқомат қилишади. Қипчоқ лаҳжаси ўзига хос 
хусусиятлари билан бошқа лаҳжалардан фарқ қилади.
Фонетик хусусиятлари
. Қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда унли 
фонемалар ўн иккита: 
а, ə, ɔ, ъ, и, ы, у, у, е, э, о, ө. 
Қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда танглай оҳангдошлигига риоя 
қилинади. Сўзнинг бошида ўрта-кенг [
э (е), ө, о] 
унлилари қипчоқ 
шеваларида 
[й
э
(е), вө, во] 
шаклида дифтонглашади. 
Йэчкъ, йэлəк, вотън 
(ўтин), 
волɔв
(улов), 
восмə
(ўсмə) каби. Бу дифтонглашиш ҳодисаси 
Жанубий Хоразм, Самарқанд вилояти ғарбий шевалари, Найман, Ғаллаорол, 
Юқори Қашқадарё қипчоқ тур шеваларида, ҳамда Жанубий Оролбўйи 
шеваларида ҳам учрайди. Шунингдек, қорақалпоқ, қозоқ тиллари учун ҳам 
хосдир. Н. А. Баскаковнинг таъкидлашича, сўз бошида 
[э (е), ө, о] 
унлиларининг дифтонглашуви қорақалпоқ тилини бошқа туркий тиллардан 
ажратиб турувчи ўзига хос хусусият ҳисобланади. Бу ҳодиса, қўмиқ, гагауз, 
қарачай-балқар тилларида ҳам кузатилади.
Ўзбек шеваларининг қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда қўлланувчи