Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

сɔддə 
- ɔддъй, гол. Буни бошқа мисолларда ҳам кўриш мумкин. Масалан: 
дəнкəсə - ъшчəн
: 
дəнкəсə
- сулəмəсуқъ, тепсə тебрəнмəс, ъшйɔқмəс; 
ъшчəн
- ғəйър, меҳнəткəш; 
лəпəшəнг - уддəбурɔ (н) 
; 
лəпəшəнг
- лəттəкесмəс, 
пəндəвəқъ, нɔуддəбəрɔн, лəвəк, бөш, лəндəвър, нɔуқув; 
уддəбурɔ (н) 
- 
ъшчəн, эпчъл, əбжъл; 
сəхъй - хəсъс
: 
сəхъй
- қолъ ɔчъқ, ҳɔтəмтɔй; 
хəсъс
- 
қъзғɔнч, қурумсɔқ, нɔкəс, мумсъқ, коръмсъз.
Антонимларнинг юзага келишида икки асосий омил катта аҳамиятга 
эга. Булар ички ва ташқи имкониятлардир. Шевалар ўз ички имконияти 
заминида антонимларни юзага келтиради. Бунда айрим сўзлар антонимик 
жуфтлик ҳосил қилишида ўзига хос вазифалари жиҳатидан ўзаро 
бирлашади ва антонимик жуфтлик ҳосил қилади: 
ъштəрɔп 
(шитоб) - 
бəпуржа, дəммəл 
- 
чəққɔн, пəндəвəқъ 
(лапашанг) -
 эпчъл
каби.
Ташқи имкониятда бошқа тиллардан ўтган сўзлар антонимик жуфтлик 
ҳосил қилади. Масалан: ўзбекча-форс-тожикча: əччъқ-шърън, 
пɔйдə
- зəлəл; 
форс -тожикча: 
кəм
- 
бъсйɔр; 
арабча-арабча; 
рɔҳəт - əзəп
; арабча-форс-
тожикча: 
хəрɔп - ɔбɔт
; арабча-ўзбекча: 
кəсəл - сɔғ, əлɔ - йɔмɔн каби. 
Антонимик жуфтликлар ўзбек тилидагидек, ўзбек шеваларида ҳам кўплаб 
учрайди. Бирор тушунчани аниқ, ифодали ёритиб беришда уларнинг 
аҳамияти каттадир.

---

111 
Шевалараро лексик мослик.
Ўзбек шеваларининг ҳар бири ўзига хос 
лексик хусусиятларга эга. Аммо, бу уларнинг луғат таркиби адабий тилдан 
фарқи дегани эмас, албатта. Ўзбек шевалари ва ўзбек адабий тили бир 
тилнинг, яъни ўзбек тилининг турли кўринишлари бўлиб, бир-бири билан 
чамбарчас боғланган. Шундай бўлса ҳам, уларнинг лексик таркибида 
фарқлар учрайди.